اسماعیل منصورنژاد- روزنامه نگار

درخبری به نقل از معاون محترم سیاسی و امنیتی استاندار بوشهر در برخی سایت?ها آمده بود: « استان بوشهر 43 حزب سیاسی ثبت شده دارد که از این تعداد تنها 19 حزب فعال هستند .»

43 حزب که بماند، اما در متن خبر، نامی از «19حزب فعال» و گردانندگان آنها نبود. نگارنده هر چه گشت و از اهالی مطبوعات پرسید، نتوانست «مکان و آدرس» این «19 حزب فعال» و هویت سیاسی و فکری آنها را کشف کند. (کاری هم به 24 حزب دیگر نداریم که هویت?شان از یک پوشه و چند نام فراتر نمی?رود.)

پورتال وزارت کشور در جدولی با عنوان «ليست جامع احزاب و تشكل هاي سياسي داراي پروانه»، نام 5 حزب و تشکل بوشهری را درج کرده است. آدرس یکی از آنها یک «سوپرمارکت» در بوشهر است. یکی دیگر در یک «خانه شخصی» در شهر بوشهر قرار دارد. یک حزب دیگر هم هرچند عنوان بوشهر بر خود دارد، اما آدرسش در یکی از کوچه?های تهران و در یک «منزل شخصی» است. یک حزب بوشهری دیگر هم در این لیست وجود دارد که از آدرس و نام مسئول آن هیچ خبری نیست و حتی وزارت کشور هم نمی?داند مسئول آن کیست و آدرسش کجاست.

علاوه بر شهر بوشهر، یک حزب هم در برازجان است که صندوق پستی، شماره تلفن و فکس دارد. یک وبلاگ شخصی نیز همین لیست را در سال 91 و تحت عنوان «به روز» منتشر کرده است.

اینکه چرا نام «19 حزب فعال» بوشهری در لیست وزارت کشور نیست، پرسشی است که وزارت کشور و استانداری بوشهر باید به آن پاسخ دهند. همچنین، لیست وزارت کشور هیچ اشاره?ای به وجود «43 حزب ثبت شده در بوشهر» نمی?کند و کسی نمی?داند آدرس این احزاب کجاست، گردانندگان آنها چه کسانی?اند و هویت سیاسی و فکری?شان چیست؟

کاری به «احزاب غیرفعال» نداریم، اما هویت یک حزب سیاسی «فعال» و ماهیت برنامه?های آن زمانی معلوم می?شود که نشست?های عام یا خاص داشته باشند و اخبار این نشست?ها از طریق رسانه?ها به اطلاع همه برسد.

تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد، از سه ـ چهار سال پیش تاکنون، چند بار اصلاح?طلبان واصولگرایان (هردوتحت همین عنوان و نه حزب) به خاطر انتخابات ریاست جمهوری و پسایند آن در بوشهر دور هم جمع شدند. در همین مدت، چند بار نیز نمایندگان و دفاتر احزاب مرکزنشین در استان بوشهر (به خاطرانتخابات) با حضور کسانی که از تهران می?آمدند، گرد هم جمع شدند. شاید فعال?ترین افراد سیاسی استان، دانشجویان پرشور وهیجانی باشند که گاهی وقت?ها تحت عناوین گوناگون نشست?هایی با موضوعات موردعلاقه?شان برگزار می?کنند و فعالیت?های?شان منحصر به انتخابات نیست. این?ها نیز خود را تحت عنوان «جنبش» یا «انجمن اسلامی» معرفی می?کنند، نه «حزب». اگرهم این تشکل?های دانشجویی «حزب» باشند، اسمی از آنها در لیست وزارت کشور نیست.

استان بوشهر هر تعداد «حزب سیاسی» که داشته باشد، صحنه سیاسی آن بیانگر واقعیتی دیگر است و با ساختار و تشکیلات حزبی منافات دارد.

بر اساس اطلاعاتی که اغلب داریم، دراستان بوشهر «محافل بسته»?ای وجود دارد که عده?ای را براساس برخی اشتراکات دورهم جمع می?کند. گردهمایی?های «خانگی» این «محافل» اغلب محصول «وضعیت?های اضطراری» (قبل و بعد از انتخابات) و کلاً به منظور جمع?آوری سیاهی لشکر برای تبلیغات انتخاباتی و معرفی دوستان?شان به عنوان رییس فلان اداره و یا اعتراض به عزل و نصب کسی است که یا مورد علاقه آنهاست و یا مورد غضب آنها. بسته به آن که کدام جریان پیروز شود، فعالان آنها دست به کار شده و شروع به مهره?چینی می?کنند. گاه نیز به خاطر تفکرات محفلی و باندی، مهره?هایی را می?چینند که نه سیاست را به درستی می?دانند و نه با فرهنگ و اجتماع آشنایی درستی دارند. گاه همین محافل، ازآدم های مورد علاقه?شان بت?های فرهنگی وسیاسی می?سازند و عزل آنها را «فاجعه» و نصب?شان را هم «معجزه» قلمداد می?کنند. اگر به کسی تمایل پیدا کنند، او را به اوج می?رسانند و اگر هم از کسی خوششان نیاید، او را در نهان یا آشکار تا حضیض پایین می?آورند. ماجرای «علاقه» و «نفرت» سیاسی گاه ـ به خاطر اختلافات درون?گروهی ـ تا جایی پیش می?رود که از دوستان خودشان هم متنفر می?شوند.

آشکار است که این محافل بسته ـ آن طور که در یک حزب مرسوم است ـ نمی?توانند «عضو» داشته باشند و افراد آن?ها از «حلقه محفل» فراتر نمی?روند. محفل به خاطر «خصوصی» بودن، نیاز به «عضو» هم ندارد. اگر هم نعوذبالله نیاز به عضو داشته باشند، به خاطر ویژگی?های محفلی و باندی، فکرمی?کنند اگر کسی وارد «محفل» آنها شود، به او «امتیاز» داده?اند؛ هرچند ورود به این «کاست» بسته، «اکیداً ممنوع» است.

ولی همین محافل می?توانند در ایام انتخابات عده?ای را با برخی مفاهیم و شعارها دور خود جمع نمایند. وقتی هم که انتخابات تمام شد، چه پیروز شوند و چه شکست بخورند، چون از«هویت حزبی» بی?بهره?اند، کاری به نظرات و خواسته?های سیاهی?لشکرهای انتخاباتی ندارند. اما در هر دو حالت (شکست یا پیروزی)، ممکن است نشستی هم برگزار کنند و در لابلای سخنرانی، میوه و شیرینی و شامی هم به سیاهی لشکری بدهند که تا انتخابات بعدی کسی کاری با آنها ندارد. چنین محافلی کارکرد حزبی ندارند، بلکه صرفاً زمانی فعال می?شوند که انتخاباتی در کار باشد و خواسته?های آنها پیرامون «عزل و نصب?ها» محقق شود. «عضوگیری» از دید آنها یعنی جمع?آوری افراد برای تبلیغات انتخاباتی. بعید می?دانم «19حزب فعال» یا 24 حزب «غیرفعال» در بوشهر تا کنون برای عضوگیری اطلاعیه داده باشند. (ضمن اینکه تعداد احزاب فعال یا غیرفعال در استان بوشهر محل مناقشه است.)

«شفافیت» ویژگی مهمی است که هر حزب باید داشته باشد. اما محفل?ها چون ویژگی?های حزبی ندارند، از«شفافیت» نیز بی?بهره و در هاله?ای از ابهام?اند. این وضع شامل «همه» محافل و «برخی» افراد می?شود که در صحنه سیاسی استان (با عناوین گوناگون) حضور دارند. وقتی که شفافیت نباشد، «حزب» و «هویت سیاسی» مشخصی هم وجود ندارد.

سربسته عرض کنم: به عنوان نمونه، برخی افراد که قبل از انتخابات ریاست جمهوری اخیر در برخی شبکه?های اجتماعی «در هر حال» حرف از «تحریم انتخابات» می?زدند، پس از پیروزی شیخ حسن روحانی، تغییر موضع دادند. برخی دیگر تفکرات ادعایی?شان چیز دیگری است، اما سر از جایی درمی?آورند که با ادعاهایشان ناسازگار است. یک نفر زمانی «اصولگرا» بوده، اما همین که در«دولت اعتدال» گوشه چشمی به وی نشان می?دهند، «اعتدالگرا» می?شود و عامل مشکلات کشور را کسانی معرفی می?کند که خودش هشت سال جزیی از آنها بوده است.

یکی دیگر که مدعی «لیبرالیسم» (با همه الزاماتش) است، ناگهان «اعتدال?گرا» (از نوع سیاسی و نه فکری)اش از آب درمی?آید. یکی که تا دیروز خود را طور دیگری معرفی می?کرده ـ اما همین که مسئولیتی به او می?دهند ـ کاملاً تغییر می?کند و ادعاهای دیروزش را با آب پاک می?شوید. و... به قول عربها: «هکذا دوالیک...» (یعنی همین طور بگیر و برو تا آخر...)

این وضع و چنین رفتاری ریشه در فضای ناواضح و غیرشفافی دارد که خبری از «حزب?گرایی» و «هویت سیاسی» در آن نیست. (در باب این گونه رفتارهای دوگانه که محصول فضای مه?آلود «محفلی» است، حرف های دیگری هم هست که از بیان آنها خودداری می?کنم.)

با این وصف و اوضاع، «حزب» در استان بوشهر به چه معناست و «19حزب فعال» شامل چه کسانی است؟ مرام?شان چیست و چه می?خواهند؟ حزب باید «مکان و تابلو» داشته باشد، «دبیرکل و اعضا» داشته باشد، «نشست» منظم داشته باشد، «بولتن» یا نشریه داشته باشد، بودجه و «وضعیت مالی شفاف» داشته باشد و احتمالاً «مالیات» هم بدهد.

از اینها گذشته، فعالیت حزب نباید منحصر به زمان انتخابات باشد، بلکه باید درباره هر موضوعی برنامه و موضع داشته باشد. اگر این «19حزب فعال» دراستان بوشهر وجود خارجی دارند و از چنین ویژگی?هایی برخوردارند، باید اطلاع?رسانی کنند. اما در حال حاضر، گزارش معاون محترم سیاسی و امنیتی استاندار، چیزی را درباره مفهوم و هویت «حزب سیاسی» در بوشهر توضیح نمی?دهد. چه بسا منظور از حزب در استان بوشهر، همان سر و صداهای فصلی ـ محفلی (و تحرکات اخیر) باشد که فقط در سال انتخابات به گوش می?رسد؛ به ویژه این که قرار است در پایان سال جاری، انتخابات مجلس برگزار شود.

بر اساس شواهد و قرائن، به نظر می?رسد «فعالیت حزبی» در استان بوشهر واقعیت نداشته باشد و آنچه را که می بینیم، برخواسته از کنش?های محفلی و بدون نام وعنوان است که ازقضا نتایج نامطلوبی هم به دنبال دارد. تفکر«باندی و محفلی» که معمولاً براساس نخبه?کُشی و بها دادن به «خودی»ها (هرچند کارنابلد و ناشی) بنا شده است، اولین نتیجه عدم حضور احزاب در استان بوشهر است.

علاوه بر این، برخورد نامناسب با سیاهی لشکرهای انتخاباتی از سوی محافل همه جریان?های سیاسی، یکی دیگر از این پیامدهای نامطلوب و اخلاق?کُش است. برخی آدم های «محفلی» با شعارها و عناوین گوناگون عده?ای اغلب «صادق» و البته «ساده لوح» (صاف و ساده) و یا بعضاً «رِندِ فرصت?طلب» (دورو و غیرشفاف) را در ایام انتخابات دور خود جمع می?کنند و بدون این که تاریخ مصرفشان را به آنها یادآور شوند، ثمره تلاش?های آنان را به نام خود ثبت کرده و سپس رهایشان می?کنند. به همین دلیل، سیاهی?لشکرهای «فرصت?طلب» که به امید میز و دفتری وارد کارزار شده? ـ اما دست خالی بر?گشته?اند ـ از فردای همان روز علیه هم?پیمانان دیروز وارد عمل می?شوند و بعضاً با قهر، دعوا، جنجال، افشاگری و اخلاق?کُشی، شایعه?سازی و... سر از یک محفل یا باند دیگر درمی?آورند و یا خودشان محفل جدیدی بنا می?کنند.

ناراحت?کننده ونامطلوب?تر، بی?توجهی به آن بخش از سیاهی لشکر «صادق» و بی غل و غشی است که بدون چشم?داشت وارد میدان شده?اند و انتظار دارند از نظرات مشورتی آنان در جهت بهبود اوضاع کشور استفاده شود و افراد سالم و کارکشته (بدون توجه به معیارهای محفلی) بر مصدر امور بنشینند. ولی در کمال ناباوری، پس از انتخابات، آنها را مچاله کرده و دور می?اندازند.

چنین رفتاری حتی با یک کودک بی زبان هم برازنده نیست؛ چه رسد به اینکه طرف حسابشان فردی بالغ، عاقل و «صادق» باشد و بنابر تشخیص فردی و ادعاهای طرف مقابل وارد فعالیت برای نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود و دست آخر نیز با یک عدد موز، یک بستنی و مقداری خوراکی او را روانه خانه?اش کنند. ثمره چنین رفتاری با افراد صادق، سرخوردگی و ناامیدی است. این سرخوردگی و ناامیدی، فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی استان را بیمار و بی?حال می?کند. این پیامدهای ناخوشایند، محصول «حزب» نیست؛ بلکه نتیجه کارکردهای «محفلی» و «باندی» در عرصه سیاست است.

شاید یکی از دلایل این وضع آشفته و مبهم، نبودن زمینه مناسب برای فعالیت حزبی در استان بوشهر باشد. این دلیل برای فعالیتهای حزبی افراد منتسب به اصولگرایان پذیرفته نیست؛ ولی تا حدود زیادی یکی از موانع اصلاح?طلبان در عرصه فعالیتهای حزبی است.

اما مهمترین دلیل این آشفتگی  و ابهام، علاوه بر نبودن «حزب شفاف»، فراهم بودن زمینه برای زدن «یکی به میخ و یکی به نعل» است. وقتی فضای سیاسی مبهم و ناخوانا باشد، افراد «دو رو» و «فرصت?طلب»ی پا می?گیرند که بنا بر ضرورت و استراتژی «ابن الوقت»ی، هر روز به رنگی در می?آیند و کسی نمی?داند فکرشان چیست و چه می?خواهند.

دلایل شیوع این بیماری سیاسی، فکری و فرهنگی را ابتدا باید در جامعه?ای جستجو کرد که بستر فرهنگی و سیاسی آن به ظهور و بروز «دورویی» و «فرصت?طلب»ی مجال می?دهد. وقتی در جامعه?ای (بنا به دلایل گوناگون) شفافیت سیاسی و فکری نباشد، برخی از ترس به خودسانسوری پناه برده و عده?ای فرصت?طلب نیز به سمتی می?روند که منافع?شان اقتضا می?کند. اما در جوامعی که هر کسی بتواند بدون تبعات ناخوشایند، براحتی خودش را مانند کف دست به دیگران معرفی کند، چنین اتفاقی رخ نمی?دهد و محفل برپا نمی?شود. در چنین جامعه?ای، دروغ?های سیاسی، شایعات و اخلاق?کُشی شکل نمی?گیرد، فرصت?طلبان رشد نمی?کنند، کسی فریب دیگری نمی?خورد و نهایتاً جامعه بازیچه?ی دست عده?ای ابن?الوقت نخواهد شد.

دغدغه اصلی نگارنده، صرفاً تلاش برای آن است که فضایی شفاف فراهم شود تا فرصت?طلبان تکثیر نشوند و «اخلاق و دیانت» نیز در سایه «تفکرات محفلی» و فضای غیرشفاف و بی?حزبی بر باد فنا نرود. رواج تهمت و افترا به انسانهای بیگناه و رشد فرصت?طلبان (بی اعتقاد به تمام اصول شناخته شده اخلاقی) که بعضاً آتش تهیه جنگ اتهام?زنی و شایعه پراکنی را در شبکه?های موبایلی و اینترنتی فراهم می?کنند و هر روز یک نفر را در تیررس تهمت?های ناروا قرار می?دهند، نتیجه سنگینی «تفکرات محفلی» بر جامعه است، نه تشکیلات حزبی.

شاید «محفل» دلیل خوبی برای زیست سیاسی در سایه باشد. به سه دلیل: 1 ـ اگر برخی افراد و جریان?ها به عنوان «حزب شفاف» وارد میدان سیاست شوند، چه بسا به خاطر برخی تفکرات که مورد استقبال عام نیست، در راه تحقق اهدافشان موفق نشوند. 2 ـ اگر برخی بخواهند آزادانه و متناسب با تفکرات خودشان وارد فعالیت?های سیاسی شوند، چه بسا عوارضی را متحمل شوند که خارج از توان آنها باشد. 3 ـ عده?ای فرصت?طلبِ و بدون تفکر سیاسی، به خاطر فضای غیرشفاف و بدون حزب، ماهی منافع خود را در آب گل?آلود شکار می?کنند. شاید همین سه دلیل باعث می?شود تا محفل سیاسی شکل بگیرد. در محفل نیز می?دانیم که چه می?گذرد. علاوه بر این، «محفل» (به هر دلیلی که شکل بگیرد) متعهد و مسئولیت?پذیر نیست و در نتیجه بازخواست هم نمی?شود.

در هر حال، آن چه که در ساحت سیاسی بوشهر دیده می?شود، «حزب» نیست. مفهوم «حزب» در بوشهر یادآور داستان معروف مثنوی مولاناست که پهلوان?پنبه?ای نزد خالکوب رفت و از وی خواست تا نقش شیری بر بدنش خالکوبی کند؛ اما همین که اولین سوزن بر بدنش نشست، دردش گرفت و از خالکوب پرسید: این کجای شیر بود؟ خالکوب گفت: یال شیر بود. پهلوان?پنبه گفت: یال ضرورتی ندارد، برو سراغ عضوی مهم?تر. خالکوب از دُم شیر شروع کرد، اما دوباره دردش گرفت. پهلوان?پنبه دوباره گفت: دُم ضرورتی ندارد، برو سراغ عضوی مهم?تر. و... بالاخره به علت درد سوزن، درخواست حذف اعضای غیرضروری شیر از سوی پهلوان?پنبه به جایی رسید که «شکم» شیر نیز ضرورتی نداشت. شاه بیت این داستان ارزشمند مثنوی چنین است:

شیر بی یال و دم و اِشکم که دید؟
این چنین شیری خدا کی آفرید؟

مرجع:پیغام