طراحی سایت
تاريخ انتشار: 26 تير 1394 - 07:48
شبکه‌های اجتماعی مجازی شاید تمرین دموکراسی

حسام محمدی

امروزه ورود به فضای مجازی شبکه‌‌‌های اجتماعی اینترنتی، زندگی دومی است که آغاز شده و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، چنان‌که گمانه‌زنی‌ها و آمارهای پراکنده داخلی و خارجی حاکی از آن است که باوجود ممنوعیت‌، تعداد قابل‌توجهی از کاربران ایرانی، عضو شبکه‌‌های اجتماعی مجازی هستند.
فضای مجازی، دنیای وسیع و پیچیده‌ای است که گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌‌ها، باور‌ها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کنند. ما در عصر شبکه‌ها زندگی می‌کنیم و زندگی امروز ما با شبکه‌های اجتماعی مجازی پیوند خورده است. شبکه‌های اجتماعی مجازی بر علائق افراد و گروه‌‌ها و برپایه مشارکت‌ همگانی بنا شده‌‌اند. از سوی دیگر نباید فراموش کرد هدف اساسی دموکراسی، به‌منزله سازمان اجتماعی و سیاسی آزادی‌خواهانه و مساوات‌طلبانه، گسترش و حفظ حقوق برابر شهروندان و مهیاکردن آن زمینه‌‌ها و شرایط اجتماعی و سیاسی‌‌ای است که به‌واسطه آن شرایط، همه شهروندان یک جامعه، در تعیین سرنوشت عمومی خود و کشورشان مشارکت کرده و از نقشی عادلانه و جدی برخوردار شوند. در این چارچوب همگان در فضایی تقریبا برابر از این حق برخوردارند که ایده‌ها و عقاید خود را مطرح کرده و بدون هرگونه ترس و واهمه از قدرت سیاسی و تنها از طریق مشارکت داوطلبانه در بحث و گفت‌‌و‌گو شرکت می‌کنند. گویی اینجا همان نقطه‌ای است که دموکراسی و فضای شبکه‌های اجتماعی مجازی به‌هم نزدیک‌تر می‌شوند.
 عده‌‌ای از اندیشمندان علوم اجتماعی معتقدند که شبکه‌‌های اجتماعی مجازی ظرفیت و توان شکل‌گیری حوزه عمومی مجازی را دارا هستند و کاربران آنها می‌توانند از طریق این شبکه‌های اینترنتی به گفت‌وگو و تعامل پیرامون مسائل و موضوعات مختلف بپردازند و باعث شکل‌‌گیری افکار عمومی شوند. همچنین کاربران می‌توانند در مخالفت یا موافقت با یک مسئله و موضوع اجتماعی و سیاسی دست به کنش مناسب بزنند.‌ به‌عبارتی نظرات کاربران می‌تواند با ایجاد فضای گفت‌وگو بین افراد و در نهایت شکل‌دادن به افکار عمومی، منجر به شکل‌گیری حوزه عمومی مجازی یا نهاد مدنی مجازی شود.
این‌روزها هریک از ما ساعاتی را پای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانیم، گاه می‌نویسیم، می‌خوانیم و نظر می‌‌دهیم. این فضا به‌مراتب در قیاس با جهان بیرونی به سهولت قابل‌دسترس بوده و بسیاری از هنجارهایی که در دنیای واقعی به آنها پایبندیم را بر ما تحمیل نمی‌کند. قوانین شکننده‌‌تر می‌‌شوند و گاه حوزه خصوصی و عمومی افراد با هم درمی‌آمیزند. تمام آنچه دیروز در خلوت ما بود، امروز در حوزه عمومی به اشتراک گذاشته می‌‌شود. شاید و البته شاید این نوعی تمرین برای شکل‌گیری یک دموکراسی مشورتی باشد که سعی کرده تا همه افراد را در خود درگیر کند و تلاشی در جهت ایجاد یک وضعیت کلامی ایده‌آل تلقی شود تا در قالب آن همه بتوانند به شکلی برابر، ایده‌‌ها و عقاید خود را مطرح کنند و تنها نیروی استدلال بهتر حاکم باشد و این همان اصلی است که هابرماس آن را تبادل‌نظر دموکراتیک می‌‌نامد. البته همه اینها وقتی شکل درست و قابل‌قبولی به خود می‌گیرد که اخلاق گفت‌وگو، که خود نیز اصول و قواعدی دارد، بر این فضا حاکم باشد.
از طرف دیگر، حوزه عمومی برخلاف حوزه خصوصی نیز دارای اصول و قواعد خاصی است و محدودیت‌هایی دارد، لازم است تا افراد در چارچوب این قواعد وارد بازی شده و مسائل اجتماعی و سیاسی را از آن جهت که دارای تأثیرات و پیامدهای عمده‌ای هستند، مورد بحث و گفت‌وگو قرار دهند. در اینجا بحث بر سر این مسئله است که امروزه دموکراسی پروژه‌‌ای مرتبط با حوزه عمومی بوده و سازوکارها و مختصات آن نیز در این حوزه تعیین می‌‌شود.
برابری در گفت‌وگوها، آزادی از برخی محدودیت‌ها و امکان حضور همگان سبب شده تا شبکه‌های اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی و برقراری روابط نمادین، فارغ از محدودیت‌ها و عوامل سرکوب  کننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم ‌کنند. نباید فراموش کرد که این فضا امروز در جامعه ما گاه آلوده، مبهم و بی‌‌هدف به حیات خود ادامه می‌دهد؛ مطالب مبتذل، جوک‌های جنسیتی و قومیتی، خشونت‌های مجازی، کپی‌برداری‌‌های مکرر و بدون منبع، همه‌وهمه سبب شده تا این فضا نتواند به رسالت و هدف بنیادین خود نزدیک شود.
شبکه‌‌های اجتماعی به همان دلایلی که قبلا هم اشاره شد، در صورت حرکت هدفمند می‌‌توانند زمینه‌ای برای نیل به دموکراسی در شکل خاص خود باشند؛ زمینه‌ای برای شنیدن آرا و نظرات دیگران و بیان‌کردن عقاید، بدون برخی چارچوب‌‌ها و اصول محدودکننده.
دیدگاه‌ها و نظرات در این شبکه‌‌ها نقد و بازنقد می‌شوند تا تفاهم و توافق جمعی حاصل شود. اینکه افراد یاد می‌گیرند تا نظرات مخالف خود را شنیده و حتی گاه درصدد اصلاح عقاید خود برآیند. پیش‌شرط یک جامعه آزاد که در امنیت و به‌دور از ترس و خشونت باشد، قبول همه شهروندان آن جامعه در مقام انسان‌‌های آزاد و برابر و برخورداری از حقوق یکسان است. حوزه عمومی و به‌طورخاص شبکه‌‌های اجتماعی، به‌عنوان نهاد اصلی این ارزش‌ها قلمداد می‌شوند، که زمینه‌‌ساز شکل‌گیری صلح اجتماعی در معنای خاص خود هستند.
 اینترنت و در معنای خاص آن شبکه‌های اجتماعی، به معنای عرصه‌ای برای شکل‌گیری، گسترش و تقویت روابط و مناسبات افراد با یکدیگر، می‌توانند حوزه‌ای برای ظهور اجتماعی مناسبات دموکراتیک قلمداد شوند. این‌بار اقلیت‌ها حذف نمی‌شوند، خشونت‌‌ها قدری فروکش می‌کنند و درعین‌حال راه برای شکل‌‌گیری همبستگی ملی هموارتر می‌شود.
 گویی گفتمان نقادی این‌بار فضای جدیدی برای مطرح‌شدن و جولان‌دادن پیرامون هر مسئله‌ای یافته است، حتی گاه خط قرمزها را هم درمی‌شکند و تمام قواعد بازی را به چالش می‌کشد. این‌روزها همگان هرچیزی را نقد می‌کنند و گاه این نقدها حتی به تخریب تمام بنیان‌ها می‌‌انجامد؛ تخریبی که شاید دیگر فرصت ساخته‌شدن و اصلاح را از ابژه خود می‌گیرد. همیشه تصور بر این بوده که نقد می‌تواند موجب اصلاح و بهبود وضعیت موجود شود، اما باید توجه کرد که همین نقد وقتی همچون سیلی به راه افتد، تمام آنچه مقابل خود دارد را از بین خواهد برد. شبکه‌های اجتماعی فرصت نقد بر نقدها را نیز فراهم کرده و این امکان را به وجود آورده تا در این ساحت پیچیده نیز نقدی بر خود نقدها وارد شود. نظرات و انتقادات بیان می‌‌شوند، مورد نقد و بازنگری قرار می‌گیرند، آنچنان‌که گویی شبکه‌‌های اجتماعی به ساحتی برای بیان آنچه در بیرون از این عرصه امکان بیان آن وجود نداشت، تبدیل شده‌اند. ازهمه‌مهم‌تر اینجا بود که رفتار و کنش‌های عوامانه مردم بارها نقد شد. فرصتی فراهم آمد تا مردم خود در پی نقد رفتار خویش باشند و برای اولین‌بار بود که مردمان خود، سوژه نقدها شدند.
در این فضاست که افراد تمرین می‌کنند تا صبور باشند و گوش کنند و فقط بخوانند تا در صورت امکان، نظر دهند و همچنین بنویسند. گویی دموکراسی در شکل مشورتی خود در حال شکل‌گیری و رسیدن به بلوغ است. البته نباید فراموش کرد که این ساحت مقدس در جامعه امروز ما دچار برخی بیماری‌‌ها و کج‌روی‌‌ها شده است. محیطی که می‌تواند به دموکراتیک ‌ترین شکل، تمام نظرات را دربر گیرد و به همان میزان عرصه‌ای برای هدایت در جامعه در سطح کلان آن باشد، گاه به تمسخر و ابتذال گراییده و حوزه عمومی را به حوزه‌ای برای خالی‌کردن برخی عقده‌‌ها تبدیل کرده است. اما باید امیدوار بود که در این عرصه به مرور زمان، فشار افکار عمومی نیز خود دست به اصلاح این عرصه خواهد زد.


نظرات کاربران
هنوز نظري براي اين مطلب ارسال نشده.
ارسال نظر

نام:

ايميل:

وب سايت:

نظر شما:

آخرین اخبار

پربیننده ترین