آن دو مترجم شهیر، زنگنه و پرتو

دكتر عبدالكريم مشايخي رييس بنياد ايران شناسي شعبه بوشهر

28 شهریور سال 1393 در تقویم سال شمار بوشهر روزی تلخ و ناگوار است که با خبر درگذشت استاد فرزانه حسن زنگنه مترجم گرانسنگِ آثار خلیج فارس شناسی رقم خورده است. در آن روز ایران عزیز و دوستداران مباحث خلیج فارس شناسی، پژوهشگر و مترجمی را از دست دادند که به قول شادروان دکتر باستانی پاریزی هرکس که می خواست خلیج فارس را بشناسد باید آثار ترجمه شده ی او را می خواند. 26 شهریور 1394 خورشیدی بار دیگر ما شاهد فقدان و درگذشت مورخ، پژوهشگر و مترجم دیگری بودیم که هر چند علاقمند به پژوهش در تاریخ معاصر گیلان و نهضت جنگل بود امّا در چند سال گذشته با ترجمه ی آثاری چون "شاخابه پارس و روزگارش" و "گزارش های مستر چیک ......." و "مسترچیک بعد از جنگ جهانی اول ... و "جنگ جهانی اول و فارس" با رویکرد و علاقمندی به مباحث خلیج فارس شناسی و رویدادهای جنوب ایران رفته رفته قدم در راهی گذاشته بود که می توانست خلاء وجودی استاد زنگنه را جبران نماید. اما متأسفانه چنین نشد. بنا به بقول انوری:

هزار نقش برآرد زمانه و نبود یکی

 چنانکه در آیینه ی تصور ماست.

دکتر افشین پرتو متولد 1328 خورشیدی در مشهد را از آغاز فعالیت های پژوهشی در بنیاد ایرانشناسی می شناختم. انسان فهیم، آگاه و متواضع که به دلیل علاقمندی به تاریخ و فرهنگ ایران به ویژه خطه ی گیلان و مازندران، پژوهش های کتابخانه ای و میدانی فراوانی در این زمینه انجام داده بود. پرتو شغل شریف معلمی را داشت و فارغ التحصیل رشته ی تاریخ در مقطع دکتری از دانشگاه مسکو بود. کمتر همایش و کنگره ای بود که در سطح ایران برگزار شود و دکتر پرتو با ارائه ی مقاله در آن مناسبت ها حضور نداشته باشد. از خاطرات مشترکمان شرکت در کنگره ی فارس شناسی بود که با عنوان "کورش یا ذوالقرنین" در شیراز برگزار شد، دانشمندانی مانند "مادام کخ" نویسنده ی کتاب "زبان داریوش" هم از آلمان در این کنگره شرکت کرده بودند. از دانشمندان ایرانی، حضور پدر تاریخ ایران "دکتر عبدالحسین زرین کوب" و "دکتر باستانی پاریزی" در آن کنگره بود که با سخنرانی های عالمانه ی خودشان جلوه ای خاص به آن نشست تاریخی دادند. دکتر پرتو هم در آن کنگره شرکت کرده بود و هرگز فراموش نمی کنم که در جلسه ای با حضور دکتر زرین کوب وقتی که دوست مشترکمان دکتر محمدباقر وثوقی پیشنهاد گرفتن عکس با شادروان زرین کوب را دادند، زنگنه و پرتو بلافاصله از این پیشنهاد استقبال کردند و نتیجه ی آن برداشتن تصویری شد که همواره به وجود آن افتخار می کنم. به نظر می رسد که مقدمات آشنایی زنگنه و پرتو هم در آن کنگره فراهم گردید. در سالهای بعد که بنیاد ایرانشناسی شعبه ی بوشهر همایش ها و کنگره هایی به مناسبت های مختلف تاریخی برگزار می کرد، پرتو از شرکت کنندگان در آن نشست های علمی بود و از آنجایی که در ایام حضور در بوشهر همواره در کنار زنگنه قرار داشت و با این مترجم آثار خلیج فارس شناسی حشر و نشر داشت، همین مجالست ها مشوق ایشان در انتخاب گزینش منابع و مآخذی بود كه مباحث آنها ارتباط تنگاتنگی با متون و اسناد خلیج فارس داشت و آن گونه که نوشتم در سال های پایانی زندگی این پژوهشگر تاریخ، فکر و ذکر او را به خود مشغول کرده بود. شادروان پرتو، در طول حیات علمی اش بیست و دو عنوان کتاب تألیف، تصحیح و ترجمه نمود که از این مجموعه ی با ارزش چهار کتاب مرتبط با مباحث خلیج فارس شناسی و تاریخ منطقه ی فارس و بوشهر بود. کتاب "شاخ نبات" او  که در سال 1373 خورشیدی به مناسبت کنگره ی شهید رئیسعلی دلواری با تلاش دوست فرزانه ام سید قاسم یاحسینی در مجموعه ی آثار کنگره به چاپ رسید، اولین اثری بود که به سفارش اعضای هیأت علمی کنگره به دست پرتو ترجمه شد. این کتاب خاطرات افسری سوئدی به نام سرگرد نیلستروم بود که در سال 1389 خورشیدی با عنوان «جنگ جهانی اول و فارس، خاطرات سرگرد نیلستروم سوئدی در سالهای 1915 تا 1918 میلادی» توسط انتشارات فرهنگ ایلیا با مطالبی جامع تر به چاپ رسید. پرتو با ترجمه ی گزارش های مسترچیک برای اواین بار راز شهادت سردار جنوب ایران رئیسعلی دلواری را آشکار ساخت و اسناد و مدارکی در اختیار پژوهشگران تاریخ جنوب ایران در سال های آغازین جنگ جهانی اول قرار داد که قطعاً در رویکرد علمی و مستند به وقایع آن دوران تأثیرگذار خواهد بود. ياد و خاطره او را گرامي مي داريم.

عاش سعيدا و مات سعيدا

شیراز – کنگره فارس شناسی سال 1371.

از راست ردیف جلو: دکتر عبدالکریم مشایخی، دکتر عبدالحسین زرین کوب

از راست: حسن زنگنه، دکتر محمدباقر وثوقی و دکتر افشین پرتو.

از راست ردیف جلو: دکتر عبدالکریم مشایخی، دکتر افشین پرتو و حسن زنگنه

پشت سر: دکتر ایرج نبی پور

بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر – سال1393 خورشیدی

از راست: حمید رمضانی ( کتابدار)، دکتر افشین پرتو و علیرضا مظفری زاده.