لزوم توجه ویژه به مناسب سازی محیط برای معلولین در طرحهای عمران شهری

حمیده کللی  - کارشناس ارشد عمران محیط زیست

رشد و توسعه هرجامعه متناسب با بكارگيري توانايي‌هاي موجود در آن جامعه بوده که يكي از راه‌ هاي تحقق آن، تأمين بستر كالبدي مناسب براي حضور فعال افراد و ايجاد فرصت‌هاي مساوي براي اقشار مختلف در جابجايي و دسترسي به ساختمان‌هاي عمومي و فضاهاي شهري است.

در حال حاضر ۱۰ تا ۱۲ درصد از جمعيت کشور را افراد دارای معلوليت‌های مختلف و کم‌توانان جسمی - حرکتی تشکیل می دهند که به رغم محدود شدن توانایی هایشان در انجام بسیاری از فعالیت ها، نمی توان به راحتی از شایستگی ها و استعدادهایشان در اجتماع صرف نظر کرد. افرادی که حق دارند همانند سايرين از حقوق شهروندی بهره‌مند شوند اما به دليل نامناسب‌بودن فضاها و محيط‌های شهری، حتی از کمترين حقوق خود بی‌بهره‌اند.  حقیقت آن است که عمده مشکلات این افراد در محیط های شهری به شبکه معابر و مبلمان شهری مربوط می شود. در بسیاری از کشورهای جهان تلاش های فراوانی برای اصلاح و مناسب سازی این موارد با هدف دستیابی معلولان به استقلال فردی و حقوق اجتماعی شان صورت گرفته است. در کشور ما، اگرچه «ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی» از تاریخ 6/10/78 لازم الاجرا بوده است، کماکان بسیاری از فضاهای شهری برای این عزیزان به طور مستقل و بدون کمک دیگران قابل استفاده نیست. 

درک این نکته که محدودیت های یک فرد معلول که از صندلی چرخدار استفاده می کند چیست، حائز اهمیت است: وی در سطحی پایین تر از دیگران قرار می گیرد (محدودیت در ارتفاع) و به دلیل استفاده از صندلی، پهن تر از یک فرد عادی محسوب می شود (محدودیت در عرض) و از همه مهم تر آنکه تنها به مکان هایی می تواند برود که برای صندلی ممکن باشد (محدودیت در حرکت و دسترسی). 

در ماده 2 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به صراحت عنوان شده است کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات و سازمانها و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظف‌اند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مند از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود.

موضوعات مناسب‌سازی در داخل ساختمانها و اماکن عمومی شامل آسانسور، بالابر، سطح شیبدار، سرویس بهداشتی، بازشوها، ورودی، مسیر نابینایان،  تلفن عمومی و خودپردازها می باشد.

 موضوعات مناسب سازی در سطح معابر شهری شامل معابر و پیاده‌روها، تقاطع‌ها، پل‌های ارتباطی، عوامل محدود کننده و موانع در پیادرو (ازقبیل تیرچراغ برق، کنتور گاز و...) ، هم‌سطح سازی سواره‌رو و پیاده‌رو، استانداردهای مسیر نابینایان در مسیر تقاطع‌ها، نوع کف‌پوش و فاصله بین آنها در معابر، نوع زیر ساخت‌ها می باشد

چنین فردی در مسیر حرکت خود احتیاج به فضای کافی دارد. وجود پلکان (یا هر نوع ناهمواری و اختلاف سطح)، شیب های تند و غیراستاندارد و... مانع حرکت آسان و مستقل وی می شود و بدیهی است که سطوح نیز باعث سر خوردن و لغزش خواهند شد. برای مناسب سازی، لازم است پوشش کف کلیه پیاده روها از مصالح سخت، ثابت، غیرلغزنده و صاف باشد و در غیر این صورت ترمیم شود. 

حداقل عرض لازم برای عبور و مرور فرد معلول 120 سانتیمتر است و ضروری است با استفاده از امکانات، عرض کلیه پیاده روهای باریک تر از آن به 120  سانتیمتر رسانده شود. این امکانات شامل سرپوشیده کردن جوی آب، الحاق بخشی از سواره رو به پیاده رو، کاهش عرض باغچه های کنار پیاده رو و... است.

شیب های عرضی در پیاده روها به دلیل بر هم زدن تعادل در چرخ های ویلچر باید رفع شوند و هرگونه مانع فیزیکی در مسیرها نظیر مصالح ساختمانی، زباله و حتی دستفروشی در پیاده رو باید به سرعت از شبکه معابر شهری حذف شوند. در مواردی که سطح پیاده رو به هر دلیل حفاری می شود، نصب پل موقت با حداقل عرض 90 سانتیمتر با سطح غیرلغزنده الزامی است.

زنجیرها و بلوک های سیمانی ورودی کوچه ها باید برداشته شوند و در صورت ضروری بودن، با استانداردهای عبور و مرور معلولان مطابقت داشته باشند. فراموش نکنیم سطوح ناهموار باعث گیر کردن چرخ های ویلچر می شوند و باید به حداقل ممکن رسانده شوند، لذا کف کوچه ها باید تسطیح و کوبیده شده و چاله های کف کوچه ها با آسفالت یا خاک کوبیده پر شوند.

بقیه تابلوهای راهنما در فضاهای مختلف شهری که حاوی اطلاعات مهم برای این افراد باشند بسیار بجاست. به عنوان مثال هر گونه شیب تند یا مانع باید در این تابلوها مشخص شده باشد تا فردی که سوار بر ویلچر است بتواند در ابتدای هر بخش از مسیرش تصمیم بگیرد که از آن راه برود یا نه.

ایستگاه های اتوبوس نیز باید برای استفاده این افراد مناسب سازی شوند به طوری که محل انتظار ایشان، هم سطح با کف اتوبوس باشد.

در پارکینگ های عمومی باید 2 درصد از فضای توقف (حداقل یک فضای توقف در هر شرایطی) و در نزدیک ترین فاصله ممکن به در ورودی و خروجی پیاده رو به معلولان اختصاص یابد آن هم به گونه یی که وقتی وی از ماشین پیاده می شود موجب راه بندان نشود. پل های هوایی یا زیرزمینی باید حتماً به رمپ یا وسایل مکانیکی بالاو پایین برنده مجهز باشند و...

این راهکارها به همراه بسیاری از پیشنهادهای دیگر محیط شهری سالم و مناسبی را برای استفاده همه شهروندان فراهم می کنند که از جمله ایشان، معلولان جسمی - حرکتی هستند. بدین طریق شاید اندکی در کاهش دغدغه های ناشی از استفاده این افراد از صندلی چرخدار، موثر باشیم

موضوع  مناسب سازی اماکن  عمومی و محیط شهری به عنوان یک  موضوع مهم باید مد نظر قرار گیرد. خوشبختانه در سالجاری رویکرد  وزارت کشور فعال کردن ظرفیت دستگاه های اجرایی برای خدمات رسانی موثر در امور ایثارگران و معلولین به ویژه مناسب سازی اماکن عمومی است.

سازمان بهزیستی استان بوشهر با همکاری استانداری تلاشهای بسیار خوبی در زمینه آموزش و اطلاع رسانی به دستگاههای متولی امر به انجام رسانیده است. ستاد استانی و ستادهای شهرستانی مسئولیت برنامه ریزی و ابلاغ مصوبات را به عهده دارند. بر همین اساس به کلیه شهرداریها ابلاغ شده است که در تمام طرحهای عمران شهری ضوابط معماری و شهرسازی ویژه معلولین را رعایت کنند. خوشبختانه با تلاشها و پیگیریهای خوب کارشناسان بهزیستی نگاه به این مقوله در حال تغییر است. 

با اطلاع رسانی و آموزش فرهنگ مناسب سازی معابر و اماکن عمومی بایستی در جامعه نهادینه گردد. مناسب سازی معابر و اماکن عمومی باید متناسب با وضعیت جسمانی معلولان، جانبازان و سالمندان باشد تا آن ها از بابت تردد هیچ نگرانی و دغدغه ای نداشته باشند.

برای رسیدن به اهداف مد نظر مشارکت جدی دستگاه های اجرایی را می طلبد. باید فعالیت بیش تر و خدمات مطلوبی در امر مناسب سازی اماکن عمومی و معابر صورت گیرد و دستگاه های اجرایی با جدیت این موضوع را پیگیری و در دستور کار خود قرار دهند تا مشکلی در راستای تردد معلولان، جانبازان و حتی سالمندان استان نداشته باشیم.