علیرضا فقیه

بر اساس سند تحول بنیادین وزارتخانه آموزش و پرورش؛ نظام آموزشی به دو دوره ابتدایی و متوسطه تقسیم بندی شد که هر یک از این دوره‌ها نیز در دو دوره سه ساله تعریف شد، به این معنا که سه ساله اول ابتدایی را دوره اول ابتدایی و سه ساله دوم را دوره دوم ابتدایی نامگذاری می‌کنند. همچنین در دوره متوسطه نیز دوره سه ساله اول به متوسطه اول و سه ساله دوم به متوسطه دوم تغییر نام یافت. (خبرگزاری ایسنا)

طبیعتاً این تغییرات در نظام آموزشی شامل کتب درسی هم می گردد. بر اساس این برنامه، کتب درسی حدود هر 4 سال یکبار باید تغییر کنند؛ از این رو، برای ما شهروندان این کشور سوالاتی پیش می آید که آیا آموزش و پرورش برای این تغییرات آمادگی لازم را دارد و آیا برنامه ای برای این تحول، چیده است؟ قطعاً همینطور است. برنامه ای برای این کار وجود دارد؛ ولی آیا در این برنامه به کیفیت کتب درسی هم اشاره ای شده است و یا فقط اجرای آن مد نظر بوده است؟

اگر کمی به کتب درسی جدید نگاه کنیم و آن را مورد بررسی قرار دهیم، در می یابیم که بعضاً این کتب دارای حجم بسیار زیادی برای این مدت زمان کوتاه هستند. از تعداد صفحات این کتب که بگذریم به بخش کیفیت و ارزش آن ها می رسیم. در اولین سالی که این طرح اجرا شد، یعنی سال تحصیلی 92-91، کتاب ریاضی پایه ی ششم دارای مباحث سختی بود که دانش آموز از یادگیری آن ها در این مدت زمان کوتاه باز می ماند و برای جبران این امر، معلمان این پایه، زنگ های دیگر دروس را با دانش آموزان این مقطع، ریاضی کار می کردند.

این مشکلات کتب ریاضی تنها به ششم ختم نشد و در پایه ی هفتم هم ادامه یافت که برای حل این مشکل، مؤلفان کتاب ریاضی، با صدور بخشنامه ای تدریس دو فصل آخر این کتاب را اختیاری کردند؛ اما موضوعی که امروز مد نظر ماست، کیفیت و کمیت کتاب ریاضی نیست؛ بلکه می خواهیم درباره ی کتاب انگلیسی مقصع متوسطه (دوره اول) بحث کنیم. وزارتخانه آموزش و پرورش برای تدریس انگلیسی در مدارس آغاز به نوشتن مجموعه شش جلدی کتاب های English for Schools کرد که نگارش این کتب تا به امروز در حال انجام است و فقط 3 جلد از آن چاپ شده است. (در این مقاله اشاره ای به کتاب کار این درس نمی شود و مورد بحث ما قرار نگرفته است)

سال هفتم:

در این سال که می توان گفت بدترین سال تحصیلی از لحاظ توزیع کتب جدید التألیف بود (کتب درسی 15 روز بعد از آغاز مدارس به دست دانش آموزان رسید) کتاب انگلیسی روند مکالمه (conversation) را در روش تدریس خود در پیش گرفته بود و معلمان اکیداً حق تدریس دستور زبان (grammar) را نداشتند. این کتاب که اولین جلد از مجموعه کتاب های English for Schools بود، هر درسش فقط 4 صفحه به طور میانگین داشت و در آخر هر دو درس یک بررسی (review) بود که سوالات بسیار ساده ای را مطرح می کرد. در آخر این کتاب هم قسمتی به نام فرهنگ لغت عکس (Photo Dictionary) وجود داشت.

در اوایل ترم دوم سال تحصیلی 93-92، کتب American English File به عنوان کتب مکمل برای دانش آموزان مدارس خاص معرفی شدند که هم از نظر زمان معرفی و هم از نظر بار علمی بالای کتاب نسبت به سطح دانش آموزان دچار مشکل بود. همانطور که گفته شد، این مجموعه از لحاظ بار علمی برای بزرگسالان طراحی شده است و برای دانش آموزی که تازه در حال برداشتن اولین قدم های خود در این حوزه است، بسیار نامناسب است؛ اما متأسفانه در سال دوم متوسطه دوره اول (هشتم) نیز این مجموعه معرفی شد.

سال هشتم:

در این سال، دومین کتاب از مجموعه شش جلدی کتاب های English for Schools چاپ شد و بدست دانش آموزان رسید که شاید بتوان گفت هیچ تغییری در روند آموزشی صورت نگرفته است؛ فقط میانگین تعداد صفحات بدلیل افزایش عکس های کتاب از 4 به 7 رسیده است. این عکس ها همان عکس های قسمت فرهنگ لغت عکس (Photo Dictionary) هستند که در خود درس هم تکرار شده اند. همچنین به قسمت های مکالمه دو نفره و بررسی دو درس (review) اهمیت داده شد.

همانگونه که گفته شد، کتاب های مکمل این سال نیز همان کتاب های سال گذشته بودند؛ اما بدلیل چاپ مجدد این کتب، تغییرات اساسی در آن ها صورت گرفته بود که فراگیری آن را برای دانش آموز سخت تر از گذشته می کرد.

سال نهم:

مطمئناً می توان گفت که در این سال، در روش تدریس این مجموعه، تغییری شگرف ایجاد شد؛ چرا که قسمت دستور زبان (grammar) نیز به هر درس اضافه شد و میانگین تعداد صفحات هر درس از7 به 12 صفحه رسید. همچنین به بخش های گفت و گو، شنیدار و مکالمه اهمیت بیشتری داده شد که این خود یک تغییر بسیار مناسب در این سال بود. لازم به ذکر است که در این سال لوح فشرده ای برای آموزش معلمان (با نام برفراز آسمان) توزیع گردید که در امر تدریس این کتاب، نقش بسزایی داشت.

خوشبختانه در این سال، استفاده از کتاب های مکمل معرفی شده از طرف اداره کل آموزش و پرورش استان به صورت اختیاری شد و معلمان مدارس خاص در این حوزه دست بازتری داشتند و قطعاً تصمیمات بهتری می گرفتند. لازم به ذکر است که کتاب های مکمل در سال های گذشته، بدلیل حجم انبوه صفحات کتاب و مطالب آن، به صورت کامل تدریس نمی شد و معلمان فقط قسمت های مهم و اساسی را تدریس می کردند.

سال های آینده...

طبق آن چیزی که ما تحقیق به عمل آوردیم، کتاب سال دهم باز از کتاب های سال گذشته بهتر می شود؛ البته بدلیل اینکه هنوز پیش نویس این کتاب تأیید نشده است، نمی توان به صورت قطعی سخنی در این مورد گفت. خوشبختانه ساعت هفتگی این درس در سال دوازدهم از 3 ساعت به 4 ساعت می رسد که این خود نیز حرکتی بزرگ است.

جمع بندی:

هر چه که از اجرای این طرح فاصله می گیریم، می بینیم که در امر تألیف کتب انگلیسی، درخت آموزش و پرورش بارورتر می شود؛ ولی ای کاش که این نهاد تأثیر گذار در آینده ی کشور، قبل از اجرای این طرح، نقشه ی راه بهتری برای خود ترسیم می نمود تا نخواهد دانش آموزان را به عنوان موش آزمایشگاهی خود به کار ببرد.