مرتضی رضائی

بوشهر به عنوان شهری که در میان یک شبه جزیره بنیاد گرفته است و از سه سو با خلیج زیبای فارس در ارتباط است،  پتانسیل بسیار بالایی برای بهره وری های اقتصادی و جذب تورسیم و اتکا به صنعت گردشگری جهت رونق اقتصاد بومی و ملی دارد. سواحل بوشهر در این میان نقش بسیار مهم و کلیدی ایفا می کنند. سواحلی که طبیعت، خاضعانه و بی دریغ به این شهر عرضه کرده و استعداد شگرفی برای بهره بردن از آن فراهم شده است.

اما با نگاهی اجمالی به این سواحل کاملا مشخص است که در همه این سال ها هیچ برنامه و نگاه جامعی برای مدیریت دقیق این پتانسیل و افزایش بهره وری و بهره مندی از آن وجود نداشته است. این مشکل از دیرباز تا کنون گریبان این شهر و روند توسعه آن را گرفته است. در کنار مهم ترین کمربند ساحلی بوشهر، پایگاههای نظامی واقع است؛ در امتداد این ساحل تا آب شیرین کن تقریبا کلیه سواحل توسط بخش های مختلف دولتی، مثل آب و فاضلاب و دانشگاه و سایر قوای مسلح به مالکیت در آمده است. گمرک نیز نیمی دیگر از این ساحل را به خود اختصاص داده و نیروگاه اتمی و متعلقاتش نیز در آن سوی شبه جزیره بخش دیگری از ساحل را تصاحب کرده اند. نتیجه این روند، از کف رفتن پتانسیل بسیار بالای این سواحل برای تولید ثروت است. روندی که کاملا مشخص است از فقر استراتژی کلان ملی ناشی شده است. هیچ رکن و ارگانی در دستگاه های بالادستی حکومتی متصدی این سواحل نبوده و بدون هیچ گونه برنامه مدون و آینده پژوهانه ای این واگذاری ها در چهار دهه گذشته و ماقبل آن صورت گرفته است.

مشخص است ارگان هایی مانند قوای مسلح و گمرک نیاز مبرمی به ساحل دارند، آب شیرین کن و نیروگاه اتمی نیز توجیه موجهی جهت اشغال سواحل اقامه می کنند، اما این نمی تواند در دراز مدت آسیب های ناشی از فرصت سوخته و از دست رفته رونق اقتصادی برخاسته از گردشگری را توجیه کند. بوشهر با بهره گیری مناسب از این سواحل ظرفیت جذب هزاران گردشگر داخلی و خارجی را داراست، اما عدم برنامه ریزی دقیق در این باره مانعی جدی برای بالفعل شدن این پتانسیل ایجاد کرده است.

از سواحل باقی مانده در سطح شهر نیز، مشخص است فهم ناقصی از ساحل سازی در مجاری تصمیم گیری وجود دارد. یکی از مهم ترین نکات مغفول مانده در زمینه ساحل سازی، توجه به ایجاد اماکن تفریحی در نوار ساحلی شهر است. در واقع با کمی دقت می بینیم تمام نوار ساحلی شهر را خیابان ها و بزرگ راه ها به اشغال خود در آورده اند. به عبارت دیگر در سواحل باقی مانده و تحت اختیار شهرداری، فضای مناسبی برای رشد اماکن تفریحی و توریستی در نظر گرفته نشده و تقریبا در کلیه خیابان سازی هایی که انجام شده، حریمی برای دریا و ساحل آن اندیشیده نشده است. در نتیجه ساحل سازی، گاها با دریاخواری و ورود رسمی به آب های خلیج فارس، انجام شده است. ثمره این رویکرد از بین بردن تمامی سواحل شن و ماسه ای بوشهر است که مشخص نیست با چه هدف گذاری و تدبیری این سواحل زیبای شنی از بین رفته است. از بوشهر که به سمت بندرگاه و هلیله خارج می شویم، ساحل شنی این منطقه یکی از جذابیت های آن است که مفهوم دریا و ساحل را به اتَّم کلمه تداعی می کند.

همچنین بخشی از ساحل ریشهر یا پارک لیان نیز چنین ویژگی دارند. جای سوال است که رویکرد شهرداری بوشهر در تمام این سال ها که با دریا خواری و نادیده گرفتن حریم دریا حرص و ولع عجیبی برای نابود کردن سواحل شنی شهر داشته است، مبتنی بر کدام رویکرد استاندارد پذیرفته شده بین المللی بوده است؟

در همین راستا، ساحل پارک دانشجو به عنوان یکی از محبوب ترین شناگاه های شهر بوشهر، مورد بررسی قرار گرفت. ساحل پارک دانشجو در ایام تابستان، روزانه پذیرای صدها شهروند است که برای شنا به این ساحل مراجعه می کنند. اختلاف سطح کنونی دریا و ساحل با بازسازی این ساحل در سال های پایانی دهه هفتاد به صورت مرز قطعی دستساز انسان درآمد و بخشی از دریا به پارک اختصاص یافت. امروزه با رجوع به پارک کاملا مشخص است که هیچ حریمی برای دریا در نظر گرفته نشده و به صورت حداکثری ساحل شنی دریا توسط سازه های انسانی بلعیده شده و چهره ساحل را از طبیعت خود خارج کرده است. 

ورود بی فکر انسان و سازه هایش به دریا، بدون شک با واکنش دریا مواجه می شود. نخستین واکنش دریا مقابل این دخالت نا به جا و خودکامانه انسان در طبیعت، فرسایش شدید سازه های انسانی در اثر برخورد امواج خروشان و سهمگین دریاست. دفتر فنی استانداری برای جلوگیری از فرسایش این سازه ها اقدام به جاگذاری ده ها تن سنگ به عنوان موج شکن در ساحل این پارک کرده است. به دنبال این اقدام باقی مانده ساحل شنی نیز بلعیده شده تا تنها تکه بسیار کوچک و ناچیزی از ساحل شنی باز بماند.

امروز این پارک در شرایطی قرار گرفته که در اثر فرسایش سنگ ها، بخشی از آن بسیار تیز و بران شده و بخشی دیگر نیز لغزنده و بسیار لیز؛ مشاهدات میدانی و مصاحبه های متعددی که با شناگران و شهروندان در این پارک انجام شد، بیانگر ناایمنی شدید این سنگ ها می باشد. تردد بر روی این سنگ ها بسیار دشوار بوده و هر آن امکان لغزش کسی و زمین خوردن و آسیب دیدن وجود دارد. گذشته از اینکه این سنگ ها نه تنها زیبایی طبیعی و خداداد یک ساحل را از آن گرفته است، بلکه متأسفانه و با حسرت و افسوس باید گفت که هیچ نوع زیبایی و چشم نوازی نیز به این ساحل نداده است.

این درحالی است که بنا به گفته شهردار بوشهر در یکی از جلسات شورای شهر، استانداری هنوز بابت جاگذاری این سنگ ها در ساحل بیش از 600 میلیون تومان به پیمانکار این طرح بدهکار است و قدرت بازپرداخت آن نیز وجود ندارد. یکی از اعضای شورایاری محلات جنوبی بوشهر نیز با رجوع به شورای شهر خواهان بر چیده شدن این سنگ ها و بازگشت ساحل به حدود طبیعی خود شده است؛ درخواستی که به حق بوده و می بایست جدی گرفته شود. با این روند های مخربی که در پیش گرفته شده سواحل بوشهر ویران خواهد شد و این در دراز مدت قدرت رقابت بوشهر با شهرهای دیگر در ایران را از بین می برد. گذشته از اینکه باید در نظر داشت ایران دیر یا زود وارد اقتصاد جهانی خواهد شد. در لحظه ورود ما به اقتصاد جهانی و خارج شدن از این انزوای وحشتناک، ایران نیاز به جذب توریست و ارتقای صنعت گردشگری خود دارد. مشخص نیست این ساحل و دیگر سواحل تباه شده بوشهر، دارای کدام ظرفیت برای رقابت با بنادر دیگر منطقه هستند و چرا یک توریست باید به بوشهر بیاید و طرح های مشعشع اجرا شده ما را ببیند. طرح هایی که یک سر سوزن ذوق و سلیقه نیز در اجرای آنها خرج نشده است. تا زمانی که ذهنیت ما جهانی نشود، جهانیان ما را نخواهند دید و نخواهند شناخت و فقط فرصت ها و سرمایه هاست که از کف خواهد رفت.

گذشته از این مسئله نظافت این ساحل و پارک نیز بسیار آشفته است. پلکان آن ویران شده و سال هاست که به حال خود نیز رها شده و هیچ کس به درد این پارک وقعی نمی گذارد. این درحالی است که مصوبه شورای شهر بر این امر قرار گرفته که این پارک را نیز با یک دیوار بتنی هفت متری از میانه قیچی کنند و پارک را به دو بخش زنانه و مردانه تقسیم نمایند. احتمالا این نیز از دیگر طرح های مشعشع شهر برای جذب توریست های بین المللی است که از آنتالیا و ازمیر و دوبی و شارجه به سمت بوشهر بیایند و شورای شهر بوشهر و شهردار و دیگر مدیران را برای چنین طرح های بی نظیری در عرصه بین الملل تشویق و تأیید نمایند.

جا دارد در پایان به این نکته اشاره کرد که برای علاج دردهای ساحل بوشهر، و به ویژه این ساحل، باید طرح جامع و کامل اندیشیده شود. دریا خواری باید متوقف شود و حریم دریا به رسمیت شناخته شده و سواحل شنی بوشهر احیا شود. در جا نمایی خیابان ها و بزرگ راه ها در موازات ساحل تجدید نظر اساسی شود و در نظر آورده شود که هر چه سواحل با جاذبه های توریستی بیشتر زینت پیدا کنند، بر رونق اقتصاد بومی و ملی خواهد افزود و در نهایت باعث افزایش قدرت ملی خواهد شد. کاش گوش شنوایی باشد.