بافت تاریخی بوشهر شامل چهار محله بنام بهبهانی، دهدشتی، کوتی و شنبدی است که در شبه جزیره مثلث شکل بوشهر قرار گرفته است بافت قدیم در رأس این مثلث که دارای تورفتگی در دریای خلیج فارس است قرار گرفته است. بافت تاریخی ۳۸ هکتاری بوشهر حدودا شامل 1000 خانه است که از منحصر به فردترین و زیباترین بافت های مسکونی ایران محسوب می شود. اوج شکوفایی بافت مربوط به دوره قاجاریه است زمانی که بوشهر دروازه ورود ملل مختلف به ایران بشمار می رفت.

قدمت‌ بافت‌ تاریخی‌ بوشهر، به‌ دوره‌ی‌ حکومت‌ نادرشاه‌ افشار برمی‌ گردد که‌ در آن‌ هنگام‌ با تأسیس‌ پایگاه‌ دریایی‌ نادرشاه‌ در خور شرقی‌ بوشهر موسوم‌ به‌ خور نادری‌، بندر بوشهر از یک‌روستای‌ کوچک‌ ماهیگیری‌ به‌ یک‌ بندر مهم‌ تبدیل‌ گردید. از آن‌ تاریخ‌ رونق‌ و آبادانی‌ آن‌ ادامه‌ یافت‌ و در دوره‌ی‌ زندیه‌ به‌ دلیل‌ نزدیکی‌ به‌ پایتخت‌ ایران‌ در شیراز اهمیت‌ این‌ بندر دوچندان‌ شد. بافت‌ قدیم‌ بوشهر از شرق‌، شمال‌ و سمت ‌مغرب‌ به‌ دریا محدود است‌ و از جنوب‌ به‌ خیابان‌ لیان‌ فعلی‌ محدود می‌باشد.

بطور کلی تا حدود سال ۱۳۳۵، بندر بوشهر منحصر به محدوده بافت قدیم و مهمترین و بیشترین کارکردهای شهری در جهت تضمین حیات ساکنین، در آنجا متمرکز بوده، ولی در پی تقلید، تغییر و تحولات شهرسازی، بافت ارگانیک شهر دچار ضربه‌های شدید کالبدی، اقتصادی و عملکردی گردید که برجسته ترین شهود آن کشیدن خیابان انقلاب (ششم بهمن سابق) از وسط بافت و تقسیم آن به دو تکه شرقی و غربی می‌باشد. بافت قدیم بوشهر، با توجه به نحوه استقرار و عناصر خاص خود، با بافت دیگر بنادر ساحلی متفاوت بوده دارای بافتی متراکم است که ویژگی‌های منحصربفردی دارد. بجز بافت مسکونی، در گذشته بافت تجاری آن نیز حائز اهمیت ویژه بوده که هم اکنون بخش عمده آن فاقد وجود عینی کالبدی و فعالیت و بصورت متروکه در لابه لای بافت یافت می‌شود.

بافت تاریخی بوشهر دارای بناهای منحصر به فردی شامل عمارتهای زیبا مربوط به دوونیم قرن پیش، بناهای کنسولگری‌ کشورهای مختلف، مراکز مذهبی مانند مساجد، حسینیه، و کلیسا، بازار قدیمی، و کوچه‌های زیبا است که هر بیننده‌ای  با ورود به داخل بافت جذب ساختمان ها و معماری‌های بافت می‌شود.

متاسفانه هم اکنون در بافت قدیم بوشهرهرچه ساخته می شود هیچ هماهنگی با معماری بوشهر ندارد و مهمترین و بزرگترین مشکل بافت قدیم شهر بوشهر سیستم فاضلاب آن است که به عنوان یک دافعه عمل می کند و هیچ گردشگری نمی تواند با وجود تمام زیبایی های بافت قدیم بوشهر یک ساعت از آن بازدید کند و اگر مسوولان بتوانند در عمرخدمتی خود بافت قدیم بوشهر را احیا کنند، کاربزرگی انجام داده اند. دانشکده هنر و معماری بوشهر در بافت قدیم این شهر در دست ساخت است.

از بناهای معروف در بافت قدیم بوشهر می توان به :

کلیسای گریگوری : این کلیسا در سال 1819م/1235 ق توسط خانواده آوریان (ازخانواده های سرشناس ارمنی بوشهر) در وسط شهر محله شنبدی به صلیب ساخته شد و انگلیسی ها بخشی از هزینه آن را متقبل شدند. در داخل کلیسا کتیبه های مرمر بکار رفته است. در جلوی آن گورستانی به مساحت 400 تا 500 متر برای دفن مردگان تخصیص داده شده بود با توجه متون سنگ قبرهای از بدو تأسیس تا پایان جنگ دوم جهانی اموات مسیحیان در این بخش از کلیسا دفن می شد.

کلیسای ظهور عیسی مسیح : کلیسای عیسی مسیح در محله کوتی بوشهر واقع در خیابان ساحلی جنب نایب کنسولگری سابق انگلیس توسط ((رالف نارمن شارپ)) خاور شناس انگلیس در سال 1911م/1330.ق تأسیس گردید. این کلیسا به کارمندان و افسران انگلیسی اختصاص داشت. در معماری کلیسا متأثر از سبک گوتیک و هنری است. کتیبه آن  اکنون در اداره میراث فرهنگی بوشهر نگهداری می شود. کلیسا هوانس ( یوحنان ) بوشهر (1773/1186ق ) و کلیسای کارملیب (1774م/1157ق) از دیگر کلیساهای ظهور در بوشهر بوده اند که تعطیل شده اند.

کنسولگری بریتانیا : یکی از آثار حضور انگلیسی ها در بوشهر، کنسولگری آنان در محله کوتی است. این ساختمان به کوتی نیز مشهور است. کوتی واژه ای هندی به معنی قلعه و حصار است.عمارت کوتی در سال 1763 ساخته شد. سنگ بناهای آن در دوره کریم خان زند گذاشته شد. کمپانی هند شرقی تا سده نوزد آن را در اختیار داشت پس از آن به کنسولگری تبدیل گردید.عمارت کوتی وسیع و مستطیل شکل 200 متر طول و 100 متر عرض دارد. این بنا محل تصمیم گیریه ای سیاسی دولت بریتانیا در خلیج فارس بوده است .

بوشهر دارای چهار محل می باشد بنام کوتی، بهبهانی، شنبدی و دهدشتی است. نام گذاری این محلات با توجه به ساکنین اولیه آنها صورت گرفته است. در زمان بنیانگذاری بوشهر هر طایفه و قومی قسمتی از شهر را برای زندگی خود در نظر گرفته است که باعث تقسیم بافت به چهار محله اصلی شد. در گذشته هر محله دارای یک رئیس و بزرگ بوده است.

وجود دهها مسجد و حسینیه در بافت باعث ساخت بافت قدیمی شده است که در هر محله مسجدی بوده است که محل گردهم آیی اهالی محل برای ادای فریضه دینی و تصمیم گیریهای عمومی و اجتماعی بوده است. حسینیه حاج سید محمدکازرونی، مسجد فیل، مسجد دهدشتی، مسجد شنبدی، مسجد کوفه، مسجد ملک و …از آن جمله است.

آب انبارها نیز در شکل گیری فضای شهر تأثیر داشته اند بعلت اینکه بوشهر در ناحیه گرم و خشک واقع است آب باران را زمستان در آب انبار ذخیره و به مصرف تابستانی می رسانده اند. آب انبار قوام یکی از آب انبارهای عمومی بزرگ است که در قسمت ساحل بافت قدیم واقع شده است. این بنا توسط شخصی به نام علی اکبر قوام ساخته شده این آب انبار 26 متر طول ، 9متر عرض و 4 متر ارتفاع دارد. این مکان ریزی و جالب  اکنون به رستوران سنتی تبدیل شده است.

http://www.makanbin.com