اعتماد به نفس، در نگاه اول چندان دشوار به نظر نمی رسد . 

اکثر مردم از عبارت اعتماد به نفس استفاده می کنند و در مورد اعتماد به نفسِ پایین یا بالای خود و دیگران اظهار نظر می کنند. بنابراین ، ظاهراً گمان می کنند که دقیقاً می دانند از چه چیز حرف می زنند و نظر می دهند. امّا وقتی دقیق تر،  این موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم، متوّجه می شویم که تعریف اعتماد به نفس، چندان هم واضح و ساده نیست. مثلاً: نویسندگان و سخنرانان زیادی، اعتماد به نفس و عزت نفس را به جای یکدیگر به کار می برند و از نظر خود هیچ اشکال و ایراد بدی هم نداشته و احساس نمی کنند. این در حالی است که اگر دو اصطلاح عزت نفس و اعتماد به نفس می توانستند به سادگی جایگزین یکدیگر شوند، دیگر به دو اصطلاح متفاوت نیازی نبود. در اینجا، ابتدا به تعریف اعتماد به نفس و عزت نفس اشاره خواهیم داشت. 

تعریف اعتماد به نفس

اعتماد به نفس، به این معناست که یک نفر به توانمندیهای خودش باور و اعتقاد داشته باشد. این تعریف، همان معنایی است که همه ما از اعتماد به نفس در ذهن داریم. البته، این تنها تعریف اعتماد به نفس نیست. به بیان دیگر، دانشمند روان شناسی به نام (( دکتر دنیل گلمن )) اعتماد به نفس را اینگونه تعریف می کند که: اعتماد به نفس ، یعنی این که، انسان خودش را عمیقاً ارزشمند و توانمند بداند. معذالک؛ اگر اعتماد به نفس را به سبک ((دکتر دنیل گلمن)) تعریف کنیم، عملاً پذیرفته ایم که اعتماد به نفس همان عزت نفس است. لکن در تعریف عزت نفس، هنگام معرفی مدل دو عامل، توضیح خواهد آمد که عزت نفس به صورت ترکیبی از دو مؤلفه احساس ارزشمندی و احساس توانمندی تعریف می شود. امّا، در این مورد به مشکلی بر خواهیم خورد که اگر این دو اصطلاح دقیقاً یک چیز هستند و تفاوتی ندارند، چرا باید دو اصطلاح متفاوت برای آنها وجود داشته باشد؟ با توّجه به این توضیح؛ در متمم تعریف ((دکتر دنیل گلمن))  و همفکرانش را جدّی نمی گیریم و اعتماد به نفس را بیشتر به همان سبک و بستر صدرالذکر تعریف می کنیم. تعریفی که در ذهن بسیاری از ما، به همین شکل جا افتاده و مبرهن است.

چرا معمولاً، روان شناسان، اعتماد به نفس را دوست ندارند؟

در کتابهای علمی روان شناسی، به طور معمول، کمتر به اصطلاح اعتماد به نفس برخواهیم خورد. این اصطلاح، آن قدر کم به کار می رود که می توان گفت: جامعه روان شناسی، اصطلاح اعتماد به نفس را چندان دوست ندارد. ریشه و اساس این منطق در این است که: اعتماد به نفس مشخص نمی کند دقیقاً چه حوزه ای را مَدّ نظر دارد؟ مثلا: وقتی کسی از شما می پرسد،  آیا اعتماد به نفس شما بالاست؟ شما هم پاسخ خواهید داد که: بله؛ من اعتماد به نفس بالایی دارم. در این حالت ممکن است، در ادامه، مورد سؤال قرار بگیرید که: شما می توانید با کمی تمرین، یک نقاشی زیبا بکشید؟ یا، پس از آموزش های لازم ، یک خلبان حرفه ای شوید؟ ممکن است شما در زمینه هایی دیگر اعتماد به نفس بالایی داشته باشید، امّا، این اعتماد به نفس، در زمینه نقاشی یا خلبانی نباشد. یحتمل، اعتماد به نفس شما در نویسندگی بالا باشد، ولی در سخنرانی چنین اعتماد به نفسی نداشته باشید . شایان ذکر است که، بعضی مواقع، اگر همه موضوعات و مهارت ها و فعالیت ها را یک جا مورد مشاهده قرار داده و سپس درباره اعتماد به نفس بالا یا اعتماد به نفس پایین سخن به میان آوریم، نگاهی غیر دقیق به ماجراست.

نکته کلیدی و حائز اهمیت: در مورد به کار بردن اعتماد به نفس، باید موارد خاص را بیان کرد از جمله: اعتماد به نفسِ عاطفی، اعتماد به نفس معنوی و ... در این راستا؛ دانشمند روان شناسی به نام ((دکتر آلبرت بندورا – )) Albert Bandura روان شناس و پژوهشگر آمریکایی – کانادایی و استاد دانشگاه استنفورد، کسی که به این امور توّجه ویژه ای دارد، می فرماید: اعتماد به نفس باید در حوزه های مختلف سنجیده شود و نه یک جا. مثلاً: از شخص مورد نظر پرسیده شود که: اعتماد به نفس شما برای نوشتن یک گزارش مدیریتی چه میزان است؟ یا اعتماد به نفس شما، در هنگام بازی در یک مسابقه حساس فوتبال سطح ملی چقدر است؟ یا، اعتماد به نفس شما در زمینه یادگیری الکترونیک آن هم بدون حضور در کلاس چه قدر است؟   در این زمینه آلبرت بندورا ، پیشنهاد می کند که به جای (( ((Self – Confidence ، اصطلاحِ Self efficacy))))  صرفاً، در یک حوزه خاص تعریف شود. مضافاً بر این که: این اصطلاح را در زبان فارسی ((خودکار آمدی)) معنا کرده اند. حاجت به ذکر است که: قصد و نظر این است که می توان به جای واژه ساده اعتماد به نفس، از واژه نامأنوس ((خود کار آمدی)) استفاده کرد. با عنایت به این که: بحثِ ((خود کار آمدی))، ریزه کاری ها و جزئیات و ظرافت های بسیاری دارد، در این مقال، از پرداختن به آن خود داری خواهیم کرد. در این وادی؛ لازم است بدانیم که: هیچ وقت اصطلاح اعتماد به نفس را به صورت کلی و مبهم به کار نبریم و همیشه آن را در موارد خاص به کار ببندیم. به عنوان نمونه: نباید گفت: اعتماد به نفس من بالاست، بلکه باید بگوییم؛ اعتماد به نفس من در سخنرانی بسیار بالاست. یا باالعکس؛ بیان کنیم که: من از اعتماد به نفس پایینی در مواجه و تعامل با انسانهای غریبه برخوردارم.