جهان داستانِ بوشهر و جان احمدیان

قاسم یاحسینی

درست یادم نیست زمستان 1375 بود یا 1376 که جمعی از نویسندگان و شاعران از تهران به بوشهر آمدند. برجسته ترینشان زنده یاد «رضا سیدحسینی» نویسنده و مترجم مشهور بود، که سنین کهولت را سپری می کردند. در بوشهر شادروان منوچهر آتشی نیز به آن جمع پیوست. چندین نشست ادبی و هنری درجاهای مختلف برپا شد. از جمله بعدازظهری بود که در سالن اجتماعات جهادسازندگی وقت، (کاخ جوانان قبل از انقلاب) نشستی درباره قصه نویسی و تاریخ آن در بوشهر برگزار شد. یکی از سخنرانان آن مجلس بنده بودم. یک هفته قبل از آن، شتابزده و بدون در اختیار داشتن منبع و مأخذ خاصی، چند صفحه درباب تاریخ قصه و قصه نویسی و نویسندگان بوشهری در بوشهر از عهد قاجار تا اواسط دهه هفتاد قرن چهاردهم شمسی مطالبی مختصر و فشرده قلم انداز کرده بودم که در آن مجلس خواندم. سخنرانی که تمام شد، مرحوم آتشی مرا به استاد سیدحسینی معرفی کرد. ایشان مطلبی فرمودند که سخت مایه تعجبم شد: فرمودند: برایم جالب بود که صادق چوبک اهل بوشهر هستند!

نویسنده کتاب مهم و پُرخوانندۀ «مکتبهای ادبی» برایش تازگی داشت که صادق چوبک جنوبی و اهل بوشهر می باشد! آن مقاله ـ سخنرای بعدها در شماره اول یا دوم نشریه محلی «نسیم جنوب» چاپ شد که خود موجب جنجالی سیاسی ـ فرهنگی گشت که روایت آن قضیه بماند برای وقتی و مجالی دیگر... .

از همان دهه هفتاد دغدغه نگارش تاریخ ادبیات داستانی بوشهر را داشتم. اما خودم نه مجال و نه توان و دانش چنین کاری را داشتم و دارم. در اوایل دهه هشتاد بود که روزی به دوست ارجمندم جناب آقای فرشید جان احمدیان، پژوهشگر و منتقد داستان، پیشنهاد انجام چنین کاری را دادم. فرمودند: سوژه خوبی است. اتفاقاً به ذهن خودم هم رسیده است که چنین کاری انجام بدهم.

آن ایام قرار بود با همکاری انتشارات شروع، به مدیریت دوست شاعر و ژورنالیست آقای علی هوشمند تحت سردبیری و نظارت بنده، یک مجموعه هفت جلدی درباره فرهنگ و تاریخ بوشهر منتشر شود که یک مجلد آن مربوط به داستان نویسان بوشهر بود. آن طرح بنا به دلایلی پیش نرفت و انجام نشد، اما فرشیدخان با پشتکار درخور تحسینی، کتابش را تمام کرد و در انتشارات شروع در قطع پالتویی با عنوان «فرهنگنامۀ داستان نویسان بوشهر» در سال 1386 چاپ و منتشر کرد.

در ده سال اخیر، تقریباً همه هَم و غم فرشیدجان، کامل کردن آن مجموعه بود. در این فاصله ایشان موفق به گردآوری و مقدمه نویسی بر تعدادی از قصه های کوتاه بوشهری بود که این کار نیز خوشبختانه به سامان و پایان رسید و با عنوان «ادبیات ماندگار (بیست داستان کوتاه از بیست نویسنده بوشهر)» توسط نشر افرا در سال 1389 به طبع رسید.

سرانجام تلاش های مجدانه آقای فرشید جان احمدیان به ثمر نشست و ویراست دوم کتاب «فرهنگنامه داستاننویسان بوشهر» در سال 1399 با مقدمه خوب و عالمانه استاد حسن میرعابدینی به قول قُدمه «به حُلّه طبع» آراسته شد. بحث تفصیلی و نقد، تحلیل و بررسی انتقادی درباب این کتاب ارزشمند را باید در مجال دیگری پیگیرم. اجمالاً به این نکتۀ مهم روش شناسی و کتاب شناختی اشاره کنم که اکنون با تکیه بر این اثر محققانه، مورخان، پژوهشگران و اهل ادب و داستان به خوبی میتوانند سیر قصه، داستان کوتاه و رمان در بوشهر از آغاز تا امروز را پیگیرند و «دچار مصیبت» مراجعه به این کتابخانه عمومی و خصوصی و آن آرشیو شخصی یا دولتی نشوند. همه اطلاعات آماری، کتاب شناختی و آفرینندگان ادبیات داستانی مربوط به بوشهر در این اثر یک جا گردآوری شده و موجود است. متون و آثاری که برخی از آن ها به سختی و تحمّل رنج و کوشش بسیار به دست آمده است. (شخصاً شاهد بودم که فرشیدخان فقط برای به دست آوردن یک رمان به خامۀ یکی از نویسندگان متوفی دشتی، بیش از چند سال جستجو کرد تا بالاخره موفق شد رونوشت و کُپی آن کتاب را به دست آورد. و یا چه تلاشها برای پیدا کردن و خواندن رمان نایاب «فاطی» انجام داد. اجرشان مأجور و سعی شان مشکور باد.)

کار بسیار ارزشمند دیگری که در این اثر صورت گرفته، شناسایی و معرفی تمام نویسندگان زن بوشهر از دیروز تا امروز است. برای محققی که میخواهد آنتولوژی قصه ها و رمانهای زنان بوشهری را بنگارد، کتاب استاد جان احمدیان یک کتاب دستی (هَندبوک) خواهد بود.

به فرشید عزیز بابت این کار زمان و هزینه بَر، خسته کنند، طاقت فرسا و بیمزد و مواجب، اما مانا و ماندگار در ادبیات داستان پژوهی بوشهر تبریک و خسته نباشیدعرض می کنم. خسته نباشید دلاور عرصه هنر! فقط عشق به دانش است که چنین محصولات شیرین و زیبایی را تولید می کند و جان احمدیان خود در شمار عاشقان فرهنگ، هنر و دانش در بوشهر و ایران است. 

اکنون با تحقیقات و زحمات فرشیدخان، زمینه برای نوشتن تاریخ تحلیلی قصه و رمان در بوشهر از آغاز تا امروز فراهم آمده است. کاری که امیدوارم استاد جان احمدیان، با اشراف خوبی که بر منابع و متون داستانی بوشهر و نقد آن ها دارند، خود به انجام رسانند و کاری را که از سال 1386شروع کردند، به انجام و کمال نهایی رسانند. ایدون چنین باد.