خودکشی اقدامی است که طی فرایند آن فرد به صورت آگاهانه و خود?خواسته به زندگی خود پایان می?دهد و امروزه از بزرگترین آسیب?های اجتماعی و یکی از سه علت اصلی مرگ و میر در افراد 15 الی 24 ساله است.

در کنار عوامل فردی مانند اختلالات روانی که شایعترین آن?ها افسرگی است، بحران?های خانوادگی و اقتصادی؛ لازم است به فضای مجازی که از علل اجتماعی در ترغیب افراد به خودکشی است بپردازیم. 

در کنار کارکرد مثبت فضای مجازی مانند انتشار صحیح اخبار مربوط به خودکشی و توصیه های علمی و روانشناسی به عموم جامعه در ارتباط با پیشگیری از خودکشی و افزایش سواد رسانه?ای باید به کارکرد منفی این عامل مهم بپردازیم.

کمبود ارتباط عاطفی، عدم برنامه?ریزی صحیح برای اوقات فراغت و روی هم رفته غفلت والدین از فرزندان زمینه ساز گرایش آنها به فضای مجازی و شبکه?های مخرب می?شود. توجه خاص و پرداختن رسانه ها و شبکه?های مخرب به حوادث گوناگون جامعه مانند خودزنی و خودکشی باعث تحریک، بد?آموزی و اقدام به خودزنی و خودکشی به منظور جلب توجه و یا گرفتن امتیاز در فرزندان می?شود.

بیشترین سهم خودکشی، اختلافات خانوادگی و عدم ارتباط سالم بین اعضای خانواده می?باشد و علت این مشکل را امروزه می?توان در رابطه با فضای مجازی جستجو کرد که شامل عدم آگاهی کافی خانواده نسبت به فضای مجازی و دیگری غرق بودن خود والدین در فضای مجازی قلمداد کرد.

هنگامی که خانواده آشفته و هر یک از اعضای آن سازی جداگانه بزنند و هر کدام به نحوی درگیر فضای غبارآلود مجازی باشند و از سویی والدین در بحث تربیت سالم فرزندان غفلت ورزند هر گونه پیشایند ناگواری مانند خودزنی، خودکشی و دیگر آسیب?های اجتماعی در مواجهه با ناکامی و ایجاد ناامیدی و یاس در اعضای خانواده انتظار می?رود و قابل پیش بینی است. 

همان طور که مطالعات علمی نشان داده?اند افراد دچار اختلالات روانی که هیجانات منفی مانند استرس، اضطراب و افسردگی را تجربه می?کنند برای مقابله با مشکلات?شان تمایل بیشتری به استفاده از فضای مجازی نشان می?دهند و یا عکس این قضیه می?تواند اتفاق بیافتد. همچنین در فرایند مشاوره خانوادگی و بالینی مراجعین به کلنیک?های مشاوره و روان?شناسی و با بررسی کیس?های ویژه اقدام به خودکشی و انجام مصاحبه بالینی با فرد اقدام?کننده و اطرافیان وی، به اعتیاد به فضای مجازی، الگوگیری و تقلید از دیگران به خصوص از سلبریتی?ها و شاخ?های فضای مجازی اقرار داشته?اند. و یا این که در بررسی پرونده?های خانوادگی، خانم?هایی که با همسران?شان روابط سرد و خشک عاطفی داشته?اند و یا به آن ها خیانت زناشویی شده است اقدام به خودزنی و یا خودکشی مانند خوردن بیش از حد قرص (مسمومیت دارویی) دیده می?شود.

انتشار محتواهایی مانند تصاویر، کلیپ و آهنگ با مضمون و المان?های خودزنی و خودکشی مانند دارزدن، رگ?زدن، اسکلت و خون در تصاویر پروفایل پیام?رسان?های فضای مجازی، می?تواند زمینه سازی و اشتهار خودزنی و خودکشی را در گروه?های آسیب?پذیر(رده?های پایین و حساس سنی) فراهم کند و بر اتخاذ تصمیم، تردید و ترس آنها درباره این آسیب مهلک اثرات منفی داشته باشد و یا اینکه این اقدام روشی طبیعی برای حل مشکلات، دغدغه ها و درگیری?های ذهنی آن ها باشد. 

در برخی موارد افراد دارای افکار مشابه در مورد خودکشی از طریق شبکه های مجازی با یکدیگر آشنا شده و پس از بیان کردن احساسات شان و کمرنگ کردن ترسشان از مرگ، اقدام به خودکشی دسته جمعی نموده?اند و خودکشی را به طور عادی جلوه داده و یا آن ها را تشویق به حملات خشونت آمیز و خودکشی می?نمایند مانند بازی نهنگ آبی و چالش مومو در سالیان اخیر.

امروزه شبکه?های اجتماعی در نوجوانانی که در خصوص مهارت?های مقابله?ای مانند تاب?آوری، حل مسئله، تصمیم?گیری و مدیریت هیجانات منفی مانند استرس ضعف دارند، موجب ایجاد احساس نارضایتی از زندگی، جامعه و عدم شادکامی آنها می?شود. مقایسه زندگی خود و خانواده?هایشان با دیگران در پیام?رسان?هایی مانند واتساپ، اینستاگرام و ... موجب احساس ضعف و یاس در آنها شده و با ایجاد حس اضطراب، ریشه امیدآفرینی را در آنها می?خشکاند. 

با توجه به درهم?آمیختگی مرزهای سنت و مدرنیته در فضای مجازی و ایجاد سرگردانی?ها و بحران هویت در سنین پایین، لازم است نقش سنت?پروری خانواده?ها پررنگ و تقویت گردد و والدین به جای رسانه?های مجازی حلقه ارتباطی با فرزندان باشند.  

در اینجا لازم می?دانم چند نکته اساسی را در خصوص تاثیرگذاری فضای مجازی در پیشگیری از خودکشی اشاره کنم:

1- لزوم ارتقاء سواد رسانه?ای والدین و سطح آگاهی عمومی  در مدیریت فضای مجازی و تاثیر سوء آن در رفتارهای پرخطر مانند خودکشی.

2- والدین مترصد علائم هشدار مانند تحریک?پذیری، گوشه گیری، مشغله فکری با مرگ و اعتیاد به فضای مجازی در فرزندان? باشند و سعی کنند باب گفتگو را با نوجوان باز کنند و در صورت ضعف در ایجاد ارتباط از مشاور و روانشناس بهره گیرند.

3- لازم است با توجه به یادگیری اجتماعی و تکرار برخی از آسیب?های اجتماعی مانند خودکشی در یک منطقه خاص، مداخلاتی انجام شود تا افکار خودکشی در فضای واقعی و مجازی زندگی همشهریان از بین رود و تشدید نشود.

4- با استناد به کتاب راهنمای «انعکاس خبر خودکشی در رسانه ها» توصیه می شود الف) از واژه?های «خودکشی موفق» و «همه?گیری خودکشی» خودداری شود. ب) از معرفی خودکشی به عنوان عملی قهرمانانه یا پاسخی قابل درک بر مسائل اجتماعی، فرهنگی و یا اقتصادی پرهیز شود.

5- با توجه به ژرفای فضای مجازی و دسترسی نا محدود و غیر مجاز سنین پایین می?طلبد اینترنت طبقه?بندی شده برای گروه های سنی مختلف لخاظ گردد.

6-لزوم آگاهی بخشی صحیح به عموم جامعه و عدم برخورداری محافظه کارانه با خودکشی و محرمانه کردن اطلاعات در زمینه خودکشی.

(هفته نامه نسیم جنوب - سال بیست و چهارم - شماره 969)