خودکشی اقدامی است که طی فرایند آن فرد به صورت آگاهانه و خود‌خواسته به زندگی خود پایان می‌دهد و امروزه از بزرگترین آسیب‌های اجتماعی و یکی از سه علت اصلی مرگ و میر در افراد 15 الی 24 ساله است.

در کنار عوامل فردی مانند اختلالات روانی که شایعترین آن‌ها افسرگی است، بحران‌های خانوادگی و اقتصادی؛ لازم است به فضای مجازی که از علل اجتماعی در ترغیب افراد به خودکشی است بپردازیم. 

در کنار کارکرد مثبت فضای مجازی مانند انتشار صحیح اخبار مربوط به خودکشی و توصیه های علمی و روانشناسی به عموم جامعه در ارتباط با پیشگیری از خودکشی و افزایش سواد رسانه‌ای باید به کارکرد منفی این عامل مهم بپردازیم.

کمبود ارتباط عاطفی، عدم برنامه‌ریزی صحیح برای اوقات فراغت و روی هم رفته غفلت والدین از فرزندان زمینه ساز گرایش آنها به فضای مجازی و شبکه‌های مخرب می‌شود. توجه خاص و پرداختن رسانه ها و شبکه‌های مخرب به حوادث گوناگون جامعه مانند خودزنی و خودکشی باعث تحریک، بد‌آموزی و اقدام به خودزنی و خودکشی به منظور جلب توجه و یا گرفتن امتیاز در فرزندان می‌شود.

بیشترین سهم خودکشی، اختلافات خانوادگی و عدم ارتباط سالم بین اعضای خانواده می‌باشد و علت این مشکل را امروزه می‌توان در رابطه با فضای مجازی جستجو کرد که شامل عدم آگاهی کافی خانواده نسبت به فضای مجازی و دیگری غرق بودن خود والدین در فضای مجازی قلمداد کرد.

هنگامی که خانواده آشفته و هر یک از اعضای آن سازی جداگانه بزنند و هر کدام به نحوی درگیر فضای غبارآلود مجازی باشند و از سویی والدین در بحث تربیت سالم فرزندان غفلت ورزند هر گونه پیشایند ناگواری مانند خودزنی، خودکشی و دیگر آسیب‌های اجتماعی در مواجهه با ناکامی و ایجاد ناامیدی و یاس در اعضای خانواده انتظار می‌رود و قابل پیش بینی است. 

همان طور که مطالعات علمی نشان داده‎اند افراد دچار اختلالات روانی که هیجانات منفی مانند استرس، اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند برای مقابله با مشکلات‌شان تمایل بیشتری به استفاده از فضای مجازی نشان می‌دهند و یا عکس این قضیه می‌تواند اتفاق بیافتد. همچنین در فرایند مشاوره خانوادگی و بالینی مراجعین به کلنیک‌های مشاوره و روان‌شناسی و با بررسی کیس‌های ویژه اقدام به خودکشی و انجام مصاحبه بالینی با فرد اقدام‌کننده و اطرافیان وی، به اعتیاد به فضای مجازی، الگوگیری و تقلید از دیگران به خصوص از سلبریتی‌ها و شاخ‌های فضای مجازی اقرار داشته‌اند. و یا این که در بررسی پرونده‌های خانوادگی، خانم‌هایی که با همسران‌شان روابط سرد و خشک عاطفی داشته‌اند و یا به آن ها خیانت زناشویی شده است اقدام به خودزنی و یا خودکشی مانند خوردن بیش از حد قرص (مسمومیت دارویی) دیده می‌شود.

انتشار محتواهایی مانند تصاویر، کلیپ و آهنگ با مضمون و المان‌های خودزنی و خودکشی مانند دارزدن، رگ‌زدن، اسکلت و خون در تصاویر پروفایل پیام‌رسان‌های فضای مجازی، می‌تواند زمینه سازی و اشتهار خودزنی و خودکشی را در گروه‌های آسیب‌پذیر(رده‌های پایین و حساس سنی) فراهم کند و بر اتخاذ تصمیم، تردید و ترس آنها درباره این آسیب مهلک اثرات منفی داشته باشد و یا اینکه این اقدام روشی طبیعی برای حل مشکلات، دغدغه ها و درگیری‌های ذهنی آن ها باشد. 

در برخی موارد افراد دارای افکار مشابه در مورد خودکشی از طریق شبکه های مجازی با یکدیگر آشنا شده و پس از بیان کردن احساسات شان و کمرنگ کردن ترسشان از مرگ، اقدام به خودکشی دسته جمعی نموده‌اند و خودکشی را به طور عادی جلوه داده و یا آن ها را تشویق به حملات خشونت آمیز و خودکشی می‌نمایند مانند بازی نهنگ آبی و چالش مومو در سالیان اخیر.

امروزه شبکه‌های اجتماعی در نوجوانانی که در خصوص مهارت‌های مقابله‌ای مانند تاب‌آوری، حل مسئله، تصمیم‌گیری و مدیریت هیجانات منفی مانند استرس ضعف دارند، موجب ایجاد احساس نارضایتی از زندگی، جامعه و عدم شادکامی آنها می‌شود. مقایسه زندگی خود و خانواده‌هایشان با دیگران در پیام‌رسان‌هایی مانند واتساپ، اینستاگرام و ... موجب احساس ضعف و یاس در آنها شده و با ایجاد حس اضطراب، ریشه امیدآفرینی را در آنها می‌خشکاند. 

با توجه به درهم‌آمیختگی مرزهای سنت و مدرنیته در فضای مجازی و ایجاد سرگردانی‌ها و بحران هویت در سنین پایین، لازم است نقش سنت‌پروری خانواده‌ها پررنگ و تقویت گردد و والدین به جای رسانه‌های مجازی حلقه ارتباطی با فرزندان باشند.  

در اینجا لازم می‌دانم چند نکته اساسی را در خصوص تاثیرگذاری فضای مجازی در پیشگیری از خودکشی اشاره کنم:

1- لزوم ارتقاء سواد رسانه‌ای والدین و سطح آگاهی عمومی  در مدیریت فضای مجازی و تاثیر سوء آن در رفتارهای پرخطر مانند خودکشی.

2- والدین مترصد علائم هشدار مانند تحریک‌پذیری، گوشه گیری، مشغله فکری با مرگ و اعتیاد به فضای مجازی در فرزندان‌ باشند و سعی کنند باب گفتگو را با نوجوان باز کنند و در صورت ضعف در ایجاد ارتباط از مشاور و روانشناس بهره گیرند.

3- لازم است با توجه به یادگیری اجتماعی و تکرار برخی از آسیب‌های اجتماعی مانند خودکشی در یک منطقه خاص، مداخلاتی انجام شود تا افکار خودکشی در فضای واقعی و مجازی زندگی همشهریان از بین رود و تشدید نشود.

4- با استناد به کتاب راهنمای «انعکاس خبر خودکشی در رسانه ها» توصیه می شود الف) از واژه‌های «خودکشی موفق» و «همه‌گیری خودکشی» خودداری شود. ب) از معرفی خودکشی به عنوان عملی قهرمانانه یا پاسخی قابل درک بر مسائل اجتماعی، فرهنگی و یا اقتصادی پرهیز شود.

5- با توجه به ژرفای فضای مجازی و دسترسی نا محدود و غیر مجاز سنین پایین می‌طلبد اینترنت طبقه‌بندی شده برای گروه های سنی مختلف لخاظ گردد.

6-لزوم آگاهی بخشی صحیح به عموم جامعه و عدم برخورداری محافظه کارانه با خودکشی و محرمانه کردن اطلاعات در زمینه خودکشی.

(هفته نامه نسیم جنوب - سال بیست و چهارم - شماره 969)