این که دمّام، با کُدامین غُراب و بوم ِ شراع ِ بَرکشیده ای یا با کدام کَپتان کشتی آهنین و با چند صد اسب بخار از آن سوی زنگبار و ملیوار و بومیان ِ کُدام پهنه از درازای قاره ای دیگر و دقیقا در چه زمانی به بندر بوشهر رسید و در خانه و کاشانه ی سرنشینان ِ غیربومی سُکنا گزیده در محلات مجاور و چسبیده به ساحل و آبی ِ دریا و البته دم ِ دست ترین نقطه به تجارتخانه های شهر جای خوش کرد برای وقت و زمانی مناسب؛ چندان محل مجادله و موضوع مباحثه ی این نوشتار نیست! 

به هر روی کافی بود تا با هر بوم و غُراب، غریبان ِ مهاجر با فرهنگ و رسم و سنن و آیین های قوم و تبار ِ دیار ِ خویش در جغرافیایی نو رِحل اقامت بیافکنند تا به قول جاودان یاد  استاد ابراهیم باستانی پاریزی روندِ تاریخ تغییر نماید و دوباره تشکیل شود با اجزا و اضلاع سه گانه ی خود که همان انسان و زمان و مکان است.

مهاجرین وارده به بوشهر اما، با خزانه ای گران و گرامی از سرزمین ریتم و ضرب و کوبه ای ها آمده بودند. با یک فرهنگ موسیقایی کاملا کوبه ای که  اصل و اساس ساختارِ بیان معتقدات و ذهنیات و مخیلات و باورهایشان در ریتم هایی کوبنده و آوازهایی گروهی می توانست خلاصه شود چنان چه تو گویی هر نوزاد و نوباوه ایش بیش از آن که سخن گفتن را بیآغازد با ریتم و روند و روال ِ اجرای کوبه ای ها آشنا و دمخور می شود.

و همین تبار با تمام توان و داشته ها و حس و حال و هوای زیست و زادگاه ِ خود با فرهنگ و هنر بومیان ِ شبه جزیره ی بوشهر درآمیخته و هموَند شدند تا در کوتاه ترین زمان ممکن برآیند این اقامت تاریخی و زیست مشترکشان با بومیان ِ مهمانپذیر در یک بده/ بستان ِ فرهنگی و اجتماعی بشود ؛ سنج و دمام...! و یا شاید هم کشف و شهود زبانی مشترک بود برای دردی مشترک!

از آن هنگام دمام می شود فصل الخطاب گفتگویی دو سویه و دوجانبه  با درد و درمانی  مشترک در متن و بطن ناگواری های زندگی و گذر روزگار و گذشت ِ عمر در رویارویی با ناملایمات دوران...

دمام می نوازند و با تمام توان و قدرت خویش بر آن طبل دوسویه می زنند و می کوبند با چوب و دستانی که گویی بغض ها نهان داشته در پس ِ پُشت ِ هر ضربه ی چوب و دست تا پیوند و گره خوردگی اش پیش درآمدی شود برای رسم و آیینی دگر که با ضرب سینه ها و نوحه ها پاس داشته می شود تا آن جا که لَختی آن سوتر این شورانگیزی دمام هاست که آغازگر رسمی نمایشنامه ی قلندرخونه می شود و با هنرنمایی قلندران آن نمایش، که خود نوازندگانی چیره دست هستند بیشترین و تاثیرگذارترین موسیقی از همان آغاز بر ذهن و اندیشه ی تماشاگران و مخاطبین، روی می نمایاند. 

پرسش این جاست اما ،که دمادم ِ دمام هایی که از دلِ این رهگذار تاریخی و در جغرافیای بوشهر شنیده می شوند به راستی با کدام آموزه های ریتمیک و وزن خوانی عجین و آموخته و آمیخته گشته اند؟!

نوازندگان کوی و برزن که در مهارتی به تمام و رُعایتی به کمال دمام را در کوبه ای ترین وجه نواختاری خود می نوازند تا لحن و لهجه ی درآمیختگی تاریخی اش حالا جغرافیای بوشهر را به رُخِ همگان کشاند با آن آناکروسیس های (ضدضرب) معروف ِ  اشکونِ در تب و تاب ِ ماندگار ِ بمان، که مانده است برای همیشه در تاریخ موسیقی بوشهر با آن درک ِ درست موسیقایی ِ همزاد و همراه همیشگی اش...

و چه استادانه بر متر و الگوی دوضربی دمام نواختند و ضرب و ضدضرب و سنکوپ ها را با دستی ضعیف و چوبی قوی ساخته و پرداخته نمودند تا با بهم ریختن نظم زمانی دیرینگی ِ موسیقاییِ خاستگاهِ  کشتی نشسته گان و ساحل نشینان ِ چشم به راه غُراب را در بزنگاه تاریخی سنج ها و دمام هایشان، کماکان نواخته شود هر چند از دایره ی ادراک درونی و اجرای راویان ِ راستین دیرسال دمام، دور و دورتر می شویم. 

یاد آن راوی ِ دیرین بِمان، بمانَد برای همیشه ی روزگاران...