هر نویسنده گوشه‌ای از دنیای ناپیدا را در خواننده را تلنگر می‌زند

رضا نکیسا

 آن چه در ادامه می‌آید حاصل  تخصص، تجربه، گام نهادن در این وادی بی‌انتها و اقیانوسی شرف است، که آدمی را شرف اندیشی و کنحکاوی وامی‌دارد،  و همچنین شاید هم تحصیل و آن چه حاصل آن اندوخته و  زیستنم در لابلای قفسه‌های کتاب در سالها دور و الفتی که به قول حضرت حافظ با رفیق خالی از خلل داشته‌ام (در این زمانه رفیقی که خالی از خلل است ... صراحی می ناب و سفینه غزل است) بی تاثیر از آن نبوده است.

من بر این باورم آدمی به مقتضای سن و سال، تحصیلات و حس و حالی که دارد، و برای آگهی و یا برخی اوقات به قصد لذت بردن مطالعه می‌کند، گاهی نیز این‌ها همه با هم توام‌اند،  و میل به خواندن را در آدمی موجب می‌شوند. اینکه چه اثری از کدام مولف برای آدمی تاثیر گذارتربوده است، برام من کمی سخت می‌آید. اما، به باور نگارنده این سطور در هر اثر تاثیری نهفته است، و هر نویسنده گوشه‌ای از دنیای ناپیدا، یا هویتی گم شده و یا علاقه‌ای خاموش شده را در خواننده را تلنگر می‌زند. اگر زمانی آدمی به ادبیات کلاسیک پناه می‌برد، بخشی از هویت، علاقه و شخصیت گم شده را در آن به جستجو می‌پردازد.

 به باور راقم این سطور بسیار سخت است که بگویی در ادبیات منظوم فارسی حافظ بهتر است یا مولانا، خیام را بیشتر می‌پسندی یا سعدی، فردوسی ژرف‌تر می‌بینی یا عطار، و یا تاثیر رودکی که رنسانسی در زبان و ادبیات فارسی پدید آورده است، از سایر بزرگان ادب فارسی چقدر است؟ (اینجا جا دارد تاکید کنم زنده نگه داشتن زبان فارسی به همت او بوده است، و همو حق بزرگی بر زبان این قوم، مرز و بوم دارد).

من در هر دوره از زندگی با یک نویسنده مانوس بوده‌ام، و از همان بسیار آموختم. عرفان را نزد حضرت مولانا، روزگاران سپری شده بزرگانمان را در اشعار حضرت حافظ و ناپایداری دنیا و عدم دلبستگی و وابستگی  را از خیام آموختم. 

شاید بتوان گفت آدمی مجموعه‌ای است از آموخته‌هایی که در کتب مختلف فراگرفته است پازلی است که هرتکه آن برگرفته یک اثر و یا جریان فکری جان گرفته است، (البته با یادآوری و تاکید بر این قاعده کلی که در رفتار او تغییری حاصل شده باشد).

من فلسفه غرب را در «تاریخ فلسفه و لذات فلسفه غرب» اثر ویل و آریل دورانت آموختم و بسیار لذت بردم، یکدنگی و لجاجت نیچه و تاثیر ویرانگرش بر حاکمان معاصرش را دیدم. همو که می‌گوید من خدایی را می‌پرستم که رقص بداند، یا خدا مرده است، و درجایی دیگر می‌گوید خانه ها را بر فراز آتشفشانها باید بنا نهاد. نیچه خدایی بی تحرک، ایستا و خدای مسحیت واپسگرا را مرده می‌داند، و رقص او را در تکاپوی جهان هستی می‌بیند. اندیشه‌ای که برای کلیسای کاتولیک بسیار سخت می‌آید.

بر شفاف و عریان کردن سیاست در  «شهریار» اثر ماکیاول آفرین گفتم. او تا سالها دریچه‌ای را بر دالانهای تاریک سیاست باز کرد و به همین خاطر نیز منفور شد. البته که تفکیک فهم شهریار، و هدف نویسند بسیار سخت است.

پیش بینی دنیای کنونی را در آثار آلوین تافر در کتاب‌های «شوک آینده» و «تغییر ماهیت قدرت» خواندم، هرچند آن زمان که این آثار ترجمه شد، اثری از پیشرفت تکنولوژی اطلاعات و ارتباط امروزی نبود، و این درک موضوع را با چالش اساسی مواجه می‌کرد.

فلسفه دین  و پرستش را در «تاریخ تمدن دین» اثر ویل دورانت می‌توانی به وضوح بخوانی و لذت ببری، او خواستگاه پرستش را در ذات و نهاد آدمی می‌داند که از پس خلقت او همواره همراه و همزاد او بوده و گواه آن را وجود خدایان متعدد در اعصار دور و وسایل دفن شده همراه رفتگان برای زندگی پس از مرگ، و اعتقاد به قدرتی فراتر از توان آدمی در کنه ذات بشر می‌داند. 

اندیشه واپس گرایی و قشری نگری مذهبیون را در «آزادی و سازمان» برتراند راسل می‌شود به وضوح دید، خطر این نوع از تفکر بر روح و جان  جامعه بشری را لمس کرد.

تاکید می‌کنم بر اساس آن چه رفت «آدمی مجموعه‌ای است از آن چه در خواندن آثار بزرگان فراگرفته و آنچه که ناموخته است».

هر اثر می‌تواند به اندازه درک موضوع برای شما موثر واقع شود. خواندن فرای لذت بردن می‌تواند درکی عمیق از جهان هستی و آن چه پیرامون‌ات در گذر است، را سبب شود.

آن چه رفت گوشه‌ای کوچک بود بر سالیان درازی که صرف آموختن شد، به آن امید که شاید گفتار و کردارمان موثر واقع شود، تا که قبول افتد و در نظر آید.