بکوشیم روش  اندیشیدن را بیاموزیم 

خلیل موحد

من ده?ها کتاب در حوزه?های گوناگون و  از این میان در موضوع  فلسفه، تاریخ، دین، ادبیات، سیاست و آئین کشورداری خوانده?ام. من  تاکنون هر کتابی را که خوانده?ام،  برایم هر چند اندک، ارمغانی داشته و دست کم  بر دانشم افزوده است. اما در قلمرو  بالندگی بینش و نگرش و کنشم  نسبت به هستی، انسان و  طبیعت، با کتابهایی که مطالعه کرده?ام، به هیچ روی داد و ستد یکسانی نداشته و  وام گیری من از آنان در سمت و سوی پیشرفت فکری و  تعالی  رفتاری?ام در اندازه?های ناهمگون بوده است. ما می?دانیم  که در دانش آموزش و  پرورش، یادگیری به معنای دگرگونی رفتار ( گفتار و  کردار) است  برون داد معنایی و  کاربردی این گزاره این است که  هنگامی می?توان از اثرگذاری و اثر پذیری آموزه?ها و خواندنی?ها سخن راند که بازتابی سازنده (و شاید هم ویرانگر) در زیست و رفتار آدمی داشته باشد. 

مولوی: عالمی را یک سخن ویران کند / روبهان خفته را شیران کند

اما در پرسش نسیم جنوب که از کتاب و یا کتاب?هایی اثرگذار بر من به عنوان خواننده پرسیده?اید، منظور کتاب?هایی است که دستاوردهای فرخنده?ای برای من داشته و ذهن و  دلم را فراخ?تر و  رویکردم را انسانی?تر کرده است. من  در گذران زیست دانشی، نگرشی و  روشی  خود و  به ویژه در  دوران سنتی و  پیشا عقلی- فلسفی و  پژوهشی?ام،  وامدار نویسندگان و  گویندگان فراوانی و در پیشانی آنها وامدار  دیدگاه?های نظری و  ایدئولوژیک نویسندگان و آموزگاران روشنفکر و نوگرایان خدا باور بوده?ام. اما از یک سو در جغرافیای اندیشه با راه و  رسم اسطوره سازی و  اسطوره گرایی خداحافظی  کرده  و  از دگر سو  هرگز در مرز نواندیشان خدا باور درجا نزده و  دیدگاه?های درخشان و  مدلل، گفتارهای پاکیزه، منطقی و مستدل و  کردارهای انسانی و دادگرانه?ی دیگران نیز همیشه برای من الهام بخش بوده  و آن را ارج نهاده?ام.  من کتاب?های متعددی خوانده?ام  که هرکدام نه به شکل تمام عیار و بی همتا، بلکه هریک در حد و قواره?ای در زایش و  رویش پنداشت?های?ام از عالم و آدم نقش داشته?اند. 

در چند دهه ی جاری اما علاوه  بر خوانش آفریده?های نوشتاری دیگر که هرکدام به گسترش و  ژرفای فکری نگارنده یاری رساندند و در همین جا  درود و سپاس خود را پیشکش نویسندگان آن نوشتارها می?کنم، بیش از پیش، به خوانش و ژرفنگری فزون?تر در برخی پدیدارهای فلسفی،  عرفانی و ادبی کلاسیک و پرآوازه  نیز کامیاب شدم که از آن میان می توان از"دوره ی آثار افلاطون"، "مثنوی مولوی" و  "شاهنامه فردوسی" نام برد. به باور من، چون در این سه پدیدار- مانند بسیاری پدیدارهای نوشتاری دیگر -  آموختنی?های فراوانی است، این شایستگی را دارند که دانشوران و کتاب خوان?ها  به ویژه دانشوران علوم انسانی دست کم  یک بار  آثار یاد شده را خوانده و در آن اندیشه کنند. البته  در شناساندن نوشتارهای نظری که شاید  خوانش آن فکر ما را والا  کند و  چه بسا  انگاره?های ذهنی ما را پاک دگرگون سازد،  می?توان دفتری پر از نام کتاب?های روشنگرانه را  رو کرد. ولی با لحاظ کردن سایر لایه?های زندگی امکان مطالعه همه آن بسیار دشوار است. به گمان من  همان گونه که "ایمانوئل کانت"به ما یادآور می?شود یاید بیش از آن که به آموختن اندیشه?ها بپردازیم باید روش اندیشدن را بیاموزیم. معرفی  آثار افلاطون برای مطالعه نیز بیشتر با چنین رویکردی است؛ زیرا افلاطون افزون بر گمانه زنی  در باره ی پرسش?های بنیادین  هستی، چند و  چون دانش بشر، چیستی فضیلت، عدالت، زیبایی، عشق،  شجاعت، دینداری، سخنوری، دوستی، هنر و شعر، روان و  مرگ، سیاست و آئین شهرداری  و...، این پرسش و  پاسخ?ها را  به روش  گفت و  شنود و  دیالکتیکی با خواننده به اشتراک می?نهد و خرد  آدمی را به جنبش و  تفکر انتقادی  و  برون فکنی دانسته?های درونی  وامی?دارد.  در اینجا شایان بازگو کردن است که شناساندن آثار اندیشمند یونان باستان و  آفریده سترگ مولوی و  ارمغان  مانای فردوسی به معنای  هم?نوایی نظری و هم?گرایی کرداری اینجانب با همه?ی درون مایه?ی آن آثار  نیست. 

من  با وجود  توشه گیری از خوان گسترده?ی این نام آوران عرضه اندیشگی، در حد توان  کوشیده?ام  بینش عقلی  و روش  انتقادی را پاس داشته و به حقیقت وفادار باشم و  حقیقت را بیشتر از کسان دوست بدارم. بنابراین، پیشنهاد من برای خوانش این کتاب?ها و هر کتابی دیگر، به مفهوم  جا گذاری خرد تحلیلی و برهانی  نیست. در چارچوب روش شناسی اندیشیدن، خوانش کتاب?های منطقی مانند "منطق صوری" نوشته "محمد خوانساری"، " درس هایی در فلسفه علم الاجتماع " نوشته "عبدالکریم سروش "،  "تبیین در علوم اجتماعی " نوشته "دانیل لیتل "، برگردان  عبدالکریم سروش " و "کلیات فلسفه" نوشته  "ریچارد پاپکین"و "آوروم  استرول"، برگردان "سید جلال الدین مجتبوی "نیز پیشنهاد می?شود.