يادداشت هاي سي ين (1) 

شهر سي ين؛ آزمايشگاه فلسفه سياسي و دمکراسي   

عليرضا مشايخ

افسانه بناي روم و شهر «سي ينا»

اسطوره بنيانگذاري شهر روم را ميشناسيم: دو برادر دو قلو، با نام‌هاي روموس و رومولوس که نسلشان به قهرمانان تروا مي‌رسيد در حالي که کودکاني تازه متولد شده بودند توسط عموي پدرشان به رود تيبر (رودي که از وسط شهر روم مي گذرد) انداخته مي شوند اما نجات يافته  و در ساحل رود توسط گرگي تغذيه مي شوند و بعدها در بلنداي تپه پالاديوم، شهر روم را بنا مي‌نهند. 

اما سرنوشت به همين جا خاتمه نمي‌يابد، بار ديگر اسطوره‌ها در جاي ديگري کاربرد مي‌يابند ولي به نسبت قبل، عناصر جديدي به آنها افزوده مي‌شوند. اين خاصيت اسطوره در جهان چند خدايي بوده که تحول يابد تا زنده بماند.  

اينک ادامه داستان: پس از ساخت شهر روم، روموس توسط برادرش رومولوس کشته مي شود و دو پسر دو قلوي روموس (با نامهاي آشيوز و سنيوس) به ناچار روم را ترک مي‌کنند! آپولون (خداي هنر، موسيقي، زيبايي و ...) به کمک آنها آمده و دو اسب سفيد و سياه برايشان مي‌فرستد و آنها را نجات مي‌دهد! سبب ايجاد شهر «سي ين» يا «سي ينا» همين دو قلوهاي روموس با امداد آپولون هستند و سياه و سفيد نيز رنگهاي برگزيده براي شهر انتخاب مي شوند! در همه شهر نشانه‌هايي از گرگ و دو قلوها وجود دارند.  

ساعت ده و نيم صبح در فلورانس هستم! مسير فرودگاه تا مرکز شهر بيشتر از  بيست دقيقه نيست. کليد آپارتمان «اير بي اند بي» را  از خانمي اوکرايني (بسيار هم زيباست) که متصدي اجاره  است، ميگيرم. 

بعد از چند روز متوجه مي‌شوم صاحب‌خانه، خانمي فلورانسي است و سه نفري که برايش کار مي‌کنند اوکرايني هستند.  سه اوکرايني با يک فلورانسي شرکتي دارند که توسط شرکت مادر که آمريکايي‌ست منزلشان را اجاره مي‌دهند و مبلغ اجاره نيز  از سرتاسر جهان به حساب شرکت آمريکايي ريخته مي شود. پايگاه شرکت در اروپا  در دوبلين است (آن هم بخاطر اين که ايرلند به نسبت ساير کشورهاي اروپايي ماليات کمتري از شرکت‌هاي خارجي مي‌گيرد)  و هر هفته وجوه مربوطه به حساب خانم فلورانسي واريز مي‌شود. در واقع ايتاليا چهارمين  کشور در بازار جهاني «اير بي اند بي» و بعد از آمريکا فرانسه و اسپانيا مي‌باشد. بيش از پانصد هزار اطاق، آپارتمان و ويلا در اين کشور فعال هستند. در سال 2019 بيش از 58 ميليون يورو درآمد دولت فرانسه از اين فعاليت بوده است، ولي در ايتاليا دولت هنوز نتوانسته به اين رقم درآمد دست پيدا کند!

 وسايلم را در کمد مي‌چينم  و پس از گردشي کوتاه در بخش قديمي شهر که ديگر برايم غريب نيست، به ايستگاه راه‌آهن سانتا ماريا نوولا مي روم که عليرغم اين که شلوغ   است حس خوبي دارد. ايستگاه در مرکز شهر فلورانس يعني بخش تاريخي شهر قرار دارد. در سال 1848 شروع بکار کرده و سالانه نزديک به 60 ميليون مسافر را جابجا مي‌کند. شصت ميليون مسافر!؟ راه آهن بهترين وسيله جابجايي در اروپا محسوب مي شود هر چند که بيشتر اوقات بليط‌هاي آن از هواپيما گرانتر است!

مقصدم شهر «سي ين» در هفتاد و هشت کيلومتري فلورانس است و مسافرت تقريبا يک ساعت و نيم طول خواهد کشيد. وقتي مي رسم نم نم باران شروع شده و چه بهتر! ايستگاه در دره‌اي نزديک شهر قرار دارد. از يکي از دروازه‌هاي شهر که هنوز ساختار قرون وسطايي خود را با ديواري بلند حفظ کرده وارد شهر مي شوم.

کوچه‌هايي باريک و خانه‌هاي قديمي، مغازه‌ها و کافه‌هايي که هر گوشه‌اي را پر کرده‌اند و با مردماني صميمي و دوست داشتني! هر وقت اين مردمان را مي‌بينم به ياد «ژان باتيست کلمانس» مي‌افتم! او را مي‌شناسيد! مطمئن هستم که مي‌شناسيد! قهرمان «آلبر کامو» در رمان حيرت انگيز و بي همتاي «سقوط»، آن جا که مي ‌گويد: "هلندي ها؟ آه نه، آنها خيلي کمتر مدرن هستند! آنها فرصت دارند..."

همين حس را به مردمان اين شهرها دارم! خيلي راحت درگير زندگي کردن و شادي هستند! در يک لحظه و به هر بهانه‌اي  مي‌توانند جشن بزرگي بر پا کنند! به سادگي مي‌توانند با پنير و خمير و گوجه و روغن زيتون  چندين نوع غذا، آماده و سرو کنند! خانه‌هايشان را خراب نمي‌کنند! دعواي مدرن و سنت را ندارند! پست مدرنيسم؟! مطمئنم پست مدرنيسم نه تنها دغدغه کتابخوان ها بلکه  دغدغه دانشجويان نيز نيست (اين را در مسافرت ديگري مورد دقت قرار داده‌ام) در يک کلمه زندگي مي‌کنند.

همين درگيري مداوم ذهن و فضا باعث مي‌گردد خسته نشوم و مي‌توانم مدتها پياده روي کنم!

فضا؟ منظورم شهر است، وجود راه که گسترش و ارتباط شهري را تسهيل مي‌نموده و اقتصاد را فعال مي‌نموده «و در آغاز راه بود» کنايه‌اي است در پاسخ به «و در آغاز کلمه بود» براي نشان دادن اهميت راه‌سازي که به گسترش شهرنشيني مي‌انجاميده و تخصص رومي ها بوده است.

از يکي از کوچه‌ها، ميدان بزرگ کامپو و کاخ معروف پبليک (محل استقرار حکومت 9 نفره) را مي بينم و به آن سمت راهم را کج مي‌کنم! ميداني فراخ که اکنون براي مسابقه اسب سواري شهره است و هر ساله مهماناني از چهار گوشه جهان را در خود پذيرا مي‌شود، با چشمه‌اي به نام «شادي آور» در گوشه‌اي قرار دارد (مشخصه شهرهاي قرون وسطايي) و بالاخره ساختمان حکومتي که آغاز ساخت آن به 1288 مي‌رسد و از قديمي‌ترين ساختمان‌هاي حکومتي اروپا است. بنايي حيرت انگيز با زيبايي و ابهت خاص که در دوره مورد بحث ما مرکز حکومت کمون «سي ين» بوده و مدتي است دو طبقه آن در دست بازسازي است.

کمون هاي ايتاليايي

«ويژگي شهرهاي ايتاليا اين است که همه پر اند از تيران» (دانته).

کمون‌ها يکي از موضوعات جالب توجه تاريخي مي‌باشند به ويژه در زمان قرون وسطي و البته از قرن دوازدهم ميلادي گسترش آن در ايتاليا نتايج غير قابل باوري در پيشرفت شهرها و بهتر شدن وضعيت مردمان آن سامان به وجود آورده، که لازم مي‌نمايد برخي دلايل مهم آن را بررسي کنيم.

 در پي نبرد لانيانو و شکست «فردريک بارباروس» امپراطور روم ژرمن از قواي نظامي شهرهاي شمالي ايتاليا شامل پارما، پادو،ميلان، بولوين و ... قرار داد صلحي بين دو طرف منعقد شد که با نام صلح کنستان (1176) معروف شد و همين يکي از عواملي بود که به استقلال و خودمختاري اين شهرها از نظر اقتصادي و سياسي منتج گرديد.

قبل‌ از اين قيام مردمي ميلان، در سال 1055 موجب اعطاي خودمختاري به اين شهر شده بود، اعطاي امتياز به شاهزاده «جنوا» در سال 1081 نيز نمونه ديگري از اعطاي استقلال بود. مردمان شمال و مرکز ايتاليا از اين نحوه حکومت رضايت داشتند چون سبب رونق اقتصادي شهرهايشان مي‌گرديد.

«فرانسوا منان» مورخ فرانسوي ويژگي کمون‌ها را در همين استقلال داخلي مي‌داند که اضافه بر آن ويژگي جديدي به ساختار سياسي و اقتصادي مي‌افزايند که همانا دوري از طبقات اشراف و فئودال بود.

 قبل از اين حکومت‌هاي فردي (تيراني) شهره بودند با تجربه‌اي ناخوشايند! اما کمون‌ها از اين نوع حکومت به شدت پرهيز داشته‌اند زيرا در واقع سنتي دمکراتيک پايه گذار آنها بوده است.

از نظر تاريخي، بخش صنعتي و مالي فعال در شهرها براي تامين امنيت خود از بي‌نظمي‌هاي اجتماعي و سياسي به دور هم جمع شده و به دفاع از منافع خود مي‌پرداختند. اين تجربه‌اي موفق براي گسترش دايره منافع عموم گرديد، گسترشي که به جاي منافع گروهي، منافع يک شهر را زير پوشش خود قرار مي‌داد و همين سببي براي رونق وضعيت عموم و شکل گيري کمون‌ها شد.

همان طور که از نام کمون برمي‌آيد معناي آن خواست همگاني يا خواست عموم بوده و احتمالا اولين ريشه‌هاي هويت‌يابي ايتاليا نيز بوده‌اند، نخست به صورت محلي و آن گاه عمومي‌تر و در سطح ايالتي و ملي!

نکته ديگر شايسته توجه، اين که بعد از سالهاي قدرت گيري کليسا، قدرت سلطنتي و طرفدارانش (يعني گروه هايي که معروف به  جيبلين بودند)  در مقابل قدرت پاپ‌ و طرفدارانش (يعني گروه هايي که معروف به گولفس بودند) روزگار بدي را مي‌گذراندند. در اعطاي خودمختاري به شهرها هر دو قدرت در تلاش بودند که امتياز آن را به نام خود ثبت نمايند. براي مثال شهر فلورانس  متشکل از طرفداران پاپ (گولفس) بود و شهر «سي ين» از طرفداران امپراطور (جيبلين) و هيچ دور از ذهن نبود که شهرها براي به دست آوردن خودمختاري تغيير موضع دهند چنان که در مورد شهر «سي ين» مشاهده خواهيم کرد! و در اواخر قرن دوازدهم به اردوي کليسا پيوست. «گائتانو سالويني» مورخ ايتاليايي پيشنهاد مي‌دهد که براي فهم بهتر تاريخ شهرها (در ايتاليا) بهتر است آن را در مواجهه دو گروه بزرگ تفسير کرد که او آنها را در دو طبقه اجتماعي مبتني بر مباني اقتصاد متضاد يعني مالکيت زمين از يک سو و ثروت منقول صنعتي تجاري از ديگر سو تعريف مي‌کند.

 اما واقعيت اين است که بورژوازي مالي، تجاري و صنعتي، جايگاهي يافته بود (خصوصا در نيمه دوم قرن سيزدهم)  که مي‌توانست همچون قدرت مستقل وارد اداره جامعه شود. اين نيروي سوم که در آغاز پوپل يا مردم ناميده مي شد (پوپل peuple اين مفهوم به گستردگي امروزه نبود. خارج از اشراف و زمين داران همه گروه‌هاي فعال در عرصه اقتصاد را شامل مي شد) از استقلال و خودمختاري کمون ها استقبال کرده و به تدريج شيوه‌هاي قديمي حکمراني را اصلاح مي‌نمودند.  فئوداليسم در اين سال‌ها و در مناطق مرکزي ايتاليا اندک اندک در حال از دست دادن آخرين سنگرهاي خود بود و در عوض بورژوازي نوپاي صنعتي، تجاري و مالي علاوه بر قدرت سياسي، نزديکي بيشتري با همه طبقات شهري پيدا مي‌کرد.

کمون «سي ين» از اولين کمونهايي بود که از استقلال اقتصادي و سياسي خود نهايت بهره را برد و در تلاش براي رقابت با فلورانس توانست با برقراري حکومتي دمکرات زمينه رشد اقتصادي شهر را پايه‌ريزي نموده و رفاه و رونق به شهر بيافزايد.      ادامه دارد...

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و چهارم، شماره۹۸۵)