حکایت سنج و دمام‌زني در بوشهر

حميد آتشچي

مراسم دمام زني محله بهبهاني شهره خاص و عام بود. سياه پوستان مالکين اصلي دمام هستند. چون دمام و دمام زني را سياه پوستان وارد فرهنگ و مراسم عزاداري بوشهر نمودند. سياهپوستاني که از آفريقا به بوشهر آمدند و در اين شهر زاد و ولد کردن و عضوي از جامعه بوشهر شدند.  

محله بهبهاني يکي از محلات بوشهر بود که محل زندگي خيلي از اين سياهپوستان بود و حضور آن‌ها باعث زيبائي و رونق بخشيدن اين مراسم شد. در ابتدا چهار محله اصلي بوشهر مراسم دمام زني داشتند. در کل بوشهر محله‌هايي که مراسم دمام زني در آن برگزار مي شد از تعداد انگشتان دست تجاوز نمي کرد. دمام زني محله دهدشتي با ورود آيت‌الله حسيني تعطيل شد. با وجود مداحي جهانبخش کردي‌زاده اين محله احتياجي به دمام نداشت. فلسفه دمام زني در محله‌ها به خاطر تجمع و خبر کردن عزاداران براي مراسم سينه زني نواخته مي شد. محله کوتي نيز آقاي فيمي که باني و رئيس وقت محله کوتي بود، مراسم دمام زني و پذيرائي با قليون تعطيل گرديد. محله شنبدي تنها رقيب محله بهبهاني بود. محله شنبدي دمام زن‌هاي قابلي داشت و يک رقابت آشکار با محله بهبهاني مي‌کرد. اکثر دمام‌هاي قديمي با چوب گورم که از هند وارد مي‌گرديد ساخته مي‌شد و پيپ مي‌خواندند. سنج با يک آلياژي که از هفت فلز ساخته مي‌شد و به نام هفت جوش خوانده مي‌شد. اکثر سنج‌هاي محله بهبهاني توسط علي شمشيري از بحرين خريداري شده بود. بوق از يک نوع گوزن از آفريقا وارد شده بود و هر محل بوق مخصوص خودش را داشت. محله بهبهاني داراي بوقي است که سن و سالش مشخص نيست و معلوم نيست که چه زماني و توسط چه کسي وارد محل بهبهاني شده است. اين بوق به مدت هشتاد نود سال است که در خانواده غلامي نگهداري مي‌شود. احمد مختار پدر بزرگ مادري پرويز غلامي و بعد حاج آقا داماد احمد مختار و الان نيز پرويز غلامي نوه احمد مختار. 

دمام در گذشته‌اي نه چندان دور خيلي قابل احترام بود و هرجا و در هر مراسمي دمام زني برگزار نمي‌شد و داراي قرب و منزلت بود. الان در هر کوي و برزن و در هر مراسمي در تمام ايران دمام زني مي‌کنند و همين امر نيز باعث شده که از زيبائي اين مراسم کاسته شود. دمام حال مرغي را دارد که هم در عزا و هم در عروسي سر بريده مي‌شود. تنها باري که مراسم دمام زني در محل بهبهاني در خارج از ماه‌هاي رمضان و محرم و صفر نواخته شد، زمان پيروزي ارتش ايران در نبرد با دولت بعثي عراق و در زمان رياست جمهوري حسن البکر دائي صدام حسين بود که دمام محله بهبهاني به افتخار اين پيروزي تا فلکه ششم بهمن (انقلاب) نواخته شد.

شرحي از يک دمام زني 

شب هفتم فرا رسيد، اکثراً اوگال بر دوش وارد مسجد شدند. ذکر بر پا شد و واعظان پشت سر هم روي منبر رفتند، هر کدام به شرح حال يکي از اصحاب و اقارب امام حسين پرداختند. ابوالمکارم به شرح حال حربن رياحي پرداخت که در صحراي کربلا چند منزل به کوفه مانده جلو خاندان امام حسين را گرفته بود.

دمام زنان داخل کوچه دمام‌ها بر دوش انداخته و منتظر طنين صداي بوق کريم وزاني (کوريک) بودند. خطابه ابوالمکارم به پايان رسيد و دعا گوي خادمان و بانيان مجلس شد. محمود فتوت که شب هفتم، نوبت قرائت زيارت‌نامه به او رسيده بود مشغول خواندن زيارتنامه شد، به الامان الامان يا صاحب الزمان که رسيد، کريم هرچه ريه‌اش جا داشت هوا بلعيد و لب به لب شاخ نهاد و روي نوک پا روي پاگرد درب مسجد چرخيد و در بوق دميد. ميدان مسجد در سکوت فرو رفت. سکوت با تک چوب «آم بوبون» شکسته شد. دمام‌ها به صدا درآمدند. صداي سنج نواي تازه‌اي به مجلس بخشيد. نيم ساعتي گذشت که دمام زنان سينه جمعيت را شکافتند و از کوچه وارد ميدان شدند. «آم بوبون» اشکون مي‌زد، «سلمان» و «بشير» غبر زنان، چشم به چشم «آم بوبون» داشتند. «کل رجب» با قد خميده که سنگيني دمام باعث خميده‌تر شدن او شده بود، دمام را با ريتم آرام مي‌نواخت. علي اکبر و محمد تقي مقابل هم با شور هيجان سنج مي‌نواختند. آخر صف دمام زنان ستاره‌اي مي‌درخشيد. جعفر فرزند محمد در آن سن سال کم، نويد اشکون‌زن قهاري در آينده مي‌داد. نوجواني که پا جاي پاي «وکيل احمد» و «آم بوبون» مي‌گذاشت.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1053)