رئيسعلي دلواري، نمونه کاملي از شجاعت و جسارت

حسين نامور

شهيد رئيسعلي دلواري و مردم استان بوشهر در طول تاريخ مبارزات بي‌اماني با استعمارگران داشته‌اند و براي حفظ مرزهاي ايران عزيزمان از نفوذ اجانب و مقابله با بيگانگان، مقاومت‌هاي جانانه‌اي را نموده‌اند. دول غربي براي رسيدن به مطامع خود از آبراه خليج نيلگون فارس، چندين بار به اين مرز و بوم هجوم آورده و جنايات بي شماري را مرتکب شده‌اند و هر بار نيز با پايمردي مردان و زنان غيور اين بخش از خاک ايران بزرگ، با ناکامي مواجه گرديده‌اند.

از ميان اين کشورها بيشترين سهم در تجاوزات، مربوط به انگليسي‌ها بوده است. آن‌ها که در قالب امپراطوري بريتانيا که آفتاب در حکومت‌شان غروب نمي‌کرد و مرزي را براي ديگران قائل نبودند، چهار بار به بوشهر قهرمان يورش آورده و از بي لياقتي حکام در مرکز سوء استفاده کرده و جنوب کشور را آوردگاه تاخت و تاز خود مي‌کردند و دولت‌هاي مرکزي نيز هيچ واکنشي در مقابل اين ظلم و تعدي نشان نمي‌دادند.

تنگستان يکي از مناطق مرکزي استان بوشهر مي‌باشد و به دليل وجود مردان غيرتمند خود همواره طلايه‌دار مقاومت در برابر انگليسي‌ها بوده است و گل سرسبد اين منطقه شهيد رئيسعلي دلواري بوده که محبوبيت و جوانمردي و پايمردي وي، شهره خاص و عام مي‌باشد.

مرحوم علي مراد فراشبندي در کتاب جنوب ايران در مبارزات ضد استعماري، شهيد رئيسعلي دلواري را اينگونه توصيف مي‌کند: قهرمان کتاب ما شخصيتي بود که به تصريح معاصرينش هيچ يک از معاريف و مشاهير و سرجنبانان او در سواحل شمالي خليج فارس در بخشش، جوانمردي و مروت و همت و صفا و عاطفه به پايه او نمي‌رسيدند. نمونه کاملي از شجاعت و جسارت و شهامت بود. غيور و مقهور و سلحشور و در عين حال متين و موقر و با مهارت و مؤدب و مبادي آداب و سخت پايبند به مذهب و معتقدات ديني بود.

براي هر کدام از اوصافي که اشاره شده است ما در حين مبارزات وي مصداق داريم و هر جا که مي‌نگريم توانمندي ايشان را در بروز ملکاتش مشاهده مي‌نمائيم، حتي مروت و جوانمردي او از زبان انگليسي‌ها نيز مخفي نمانده و ناگزير به اعتراف به آن شده‌اند.

اين جوان سلحشور هنگامي که 26 سال سن داشت، آن‌قدر بلوغ فکري خود را نمايان کرد که در سال 1287هجري شمسي در اوج مبارزات مشروطه در تهران در رکاب آيت‌الله علم الهدي اهرمي فرماندهي مبارزه با نظام مستبد محمدعلي شاهي در استبداد صغير را به عهده مي‌گيرد و با تخليه بوشهر از عمال حکومت و انگليسي‌ها که به نحوي مديريت شهر بوشهر را به عهده داشتند در زير پرچم ايران براي مدت 2 تا 9 ماه حکومت اسلامي را برقرار مي‌نمايد و با رهبري علماي ديني در مقابل ظلم و تعدي انگليسي‌ها مي‌ايستد که در اين راستا مرحوم محمدحسين رکن‌زاده آدميت در کتاب فارس و جنگ بين الملل اول آورده است :

اولين ظهور حسن ملکاتش در زمان استبداد صغير شد. به اين معني که پس از آن اهالي بوشهر به تحريک تهيج ميرزاعلي کازروني و پيشوائي سيدمرتضي پيش نماز اهرمي شهر بوشهر را با يک عده تفنگچي تنگستاني به تصرف در آوردند.

گام اول حضور شهيد رئيسعلي دلواري همراهي با پيشگامان مشروطه خواه بوده است و در اين مسير زهر چشمي هم به انگيسي‌ها نشان داده است و اين مبارزه با متجاوزين انگليسي پس از ناکامي مشروطه ادامه يافت و حضور ايشان و نيروهايش عرصه را بر آن‌ها تنگ کرده بود تا اين‌که انگليسي ها با اعزام چهار ناو جنگي در سال 1910 ميلادي، روستاي دلوار زادگاه اين سرباز ميهن را به توپ مي‌بندند تا شايد بتوانند از حملات پارتيزاني نيروهاي تنگستاني به فرماندهي رئيسعلي دلواري بکاهند و پس از چند روز مقاومت مردان دلواري، نااميدانه به بوشهر برمي‌گردند.

شهيد رئيسعلي دلواري از سال 1907 الي 1914 به طور مستمر با انگيسي‌ها مبارزه کرده است و بلايي سر آنها در آورده بود که حضرت امام خميني (ره) در يک جمله اي مي فرمايند: آنها (تنگستاني‌ها) چنان بلايي بر سر انگليسي ها آورده بودند که مي‌خواستند همه عشاير را از بين ببرند.

و يا مقام معظم رهبري حضرت آيت‌اله خامنه‌اي در سخنراني‌هاي مکرر خود از اين شهيد به زيبايي تمام توصيف مي کند و در يک سخنراني که براي بزرگداشت 2000 شهيد استان بوشهر داشتند فرمودند: «رئيسعلي دلواري انگليسي‌ها را به ستوه آورده بود.» و يا اين‌که وقتي مي‌خواهند ايشان را معرفي کنند، مي‌فرمايند: «نام سردار مؤمن و شجاعي مثل شهيد رئيسعلي دلواري از نام‌هايي است که هميشه دلهاي مومن را در سراسر اين کشور به خود جذب مي‌کرده است».

پس از شروع جنگ جهاني لوا، دولت ايران که در حاشيه اين جنگ‌ها قرار گرفته و اعلام بي طرفي کرده بود، مورد تهاجم دول درگير در اين جنگ شد. روس ها، آلماني ها، انگليسي ها هر کدام براي خود حقي قائل بودند و براي مهار همديگر اين سرزمين را مورد تهاجم خود قرار داده و هيچ اهميتي به موضع گيري دولت مرکزي ايران ننمودند، هر چند ساختار دولت ايران آن‌قدر مختل بود که بتوان از شمال و جنوب آن ورود کرد و هيچ کسي هم جلودار فرض نمي کردند که قدرت مقابله با آن‌ها داشته باشد.

در بحبوبه جنگ جهاني اول کنسولگري چند کشور از جمله انگليس، آلمان، فرانسه در بوشهر فعال بود و بيش از همه انگليسي ها خود را صاحب حق مي‌دانستند و انگار از قبل که حضور داشتند به نوعي صاحب خانه شده بودند و براي مالک اصلي حقوقي را قائل نمي شدند.

از آنجايي که دولت آلمان در مقابل انگليسي ها در جنگ بود، نيروهاي انگليسي با نقض بيطرفي ايران در جنگ، سرکنسول و کارکنان آلماني کنسولگري آلمان را دستگير و زنداني نمودند و آن‌گاه با پياده کردن نيرو قصد اشغال بوشهر نموده و آهنگ حرکت به مرکز ايران از طريق شيراز کردند و براي خود خوابهايي ديده و ايران را خالي از مدافع مي پنداشتند و يا اين‌که به دنبال تسخير ايران و الحاق به مستعمراتش بودند، هر چند نيم نگاهي هم به مبارزات شهيد رئيسعلي دلواري داشتند و براي همين موضوع و از کار انداختن حداقل موتور مقاومت به وسيله دوستان خود در بوشهر، قاصدي را به نزد رئيسعلي روانه روستاي دلوار در 30 کيلومتري بوشهر کرده و با پيشنهاد مبلغ هنگفتي که مورخين و معمرين 40 هزار پوند انگليسي رقم داده اند به تطميع ايشان مي‌پردازند.

از آن‌جايي که اين دشمني 7 ساله بين اهالي استان بوشهر به فرماندهي رئيسعلي و انگليسي ريشه در روحيات مردم آن سامان داشت و از طرفي روحيات مذهبي شهيد رئيسعلي دلواري و همرزمانش با فرهنگ مقاومت و پايمردي ممزوج شده بود، اين اقدام را توهين به خود فرض کرده و در يک جمله تاريخي يَکفُر بِالطّاغوتِ وَ يُؤمِن بِاللهِ را جار مي‌زند که اي متجاوزين به خاک مقدس ايران بدانيد «چگونه مي توانم بي طرفي اختيار کنم در حالي که استقلال ايران در معرض خطر جدي قرار گرفته است.» و با اين پاسخ، نمايندگاني که قصد انصراف ايشان از جنگ را داشتند نااميد کرد و اين درسي بود که از مولايش ابوالفضل العباس‌    (ع) در پاسخ به امان نامه عبيدالله بن زياد والي کوفه داده بود گرفت.

بر همين ايده و انديشه بود که آتش خشم خود و يارانش را بر انگليسي‌هاي مست تجاوز به ايران شعله‌ور نمود.

شهيد رئيسعلي دلواري و خانواده وي و البته همه اهالي استان بوشهر تقيد فراواني به دين و مذهب و اطاعت از اوامر علماي دين داشتند. فلذا در اولين اقدام از علماي نجف و ايران کسب تکليف نمود. حضرت آيت الله آخوند خراساني در نجف، سيدعبدالحسين لاري در لار، مجتهد برازجاني در برازجان، علامه بلادي، علم الهدي اهرمي در بوشهر، سيدعليقي دشتي در منطقه دشتي بخشي از بزرگاني بودند که در ميدان حاضر شده و اذن جهاد را صادر کردند، مضاف بر اين‌که مجتهد برازجاني نامه اي به سرکنسول انگليس داده بود که موجب اميدواري رئيسعلي و يارانش گرديد و از اين‌که اين عالم ديني در وسط ميدان حاضر است و به معني کامل استعمارستيز است، بسيار اميدوار به مبارزه شدند و در پي اقدام شيخ نامه اي از شهيد رئيسعلي دلواري به محضر معظم له ارسال کردند که عملا مشنور قيام شهيد رئيسعلي در مقابل انگليسي ها مي باشد.

اين نامه حاوي مطالبي ارزنده از يک مبارز ديني مي‌باشد که با نصب العين قرار دادن فتواي علماء پا در راهي گذاشته است که به دنبال آن عزت و سربلندي ملت ايران بدنبال داشت.

در بخش هايي از نامه آمده است: «براي درجه بهشت پيدا کردن و شربت شهادت را داوطلبانه خواستن بايد همتي عالي و عزمي راسخ داشت و بهاي درجه عالي و نعيم اخروي و نام نيک ابدي به غير از جان شيرين نيست».

اين ادبيات پرمغز حاکي از حضور آگاهانه در يک ميدان رزم است. انگيزه اش براي اين جهاد کسب منافع دنيوي نيست. به دنبال آخرت زيبايي مي باشد و يا اين‌که مولا و مقتداي خود را کسي مي داند که يک تنه به قلب لشکريان کفر در کربلا زده است و در جاي ديگري از نامه مي نويسد: «همين قدر با خود خيال کرم که بني هاشم در مدينه بسيار باقي ماندند جز حضرت سيدالشهداء که به تنهايي در صحراي کربلا با لب تشنه شهيدش کردند».

ايشان وقتي اطمينان حاصل مي کنند مبارزه اي که در دست دارند مرضي خداوند است با حضور در يک محفل روحاني در شهر بوشهر، قسم نامه اي را امضاء مي کند که متن آن دل هر انسان آزاده اي را به وجد مي آورد.

«اي کلام الله گفتار مرا شاهد باش. من به تو سوگند ياد مي کنم که اگر انگليسي ها بخواهند بوشهر را تصرف کنند و به خاک وطن من تجاوز نمايند، در مقام مدافعه برآيم و تا آخرين قطره خون من بر زمين نريخته است، دست از جنگ و ستيز با آنان نکشم و اگر غير از اين رفتار نمايم در شمار منکرين و کافرين به تو باشم و خدا و رسول از من بيزار باشند.»

ايشان به اتفاق هم‌رزمان اندکي که داشته است مبارزه خود را براي جلوگيري از حضور انگليسي‌ها پررنگتر مي نمايد و با مراجعه به شهرها و روستاهاي استان و تهييج و ترغيب مردم و خوانين و کدخدايان، اتحاد مثال زدني در سطح استان بوشهر عليه دولت متجاوز انگليس ايجاد مي کند و همه مردم از هر نقطه اي شروع به پيوستن به اين خيل عظيم مقاومت مي شوند. انگليسي ها مي بينند که هر روز و شب که مي گذرد، عده اي از نيروهاي خود را از دست مي دهند. قطار حرکت آن‌ها به سمت شيراز متوقف شده و عملاً در ساحل بوشهر قفل شده اند. ناگزير درخواست نيروي کمکي از بين النهرين کرده و در مقابل خود جبهه جديدي مي بينند که مانند ساير دول دنيا در مقابل اين قشون متجاوز مقاومت مي نمايند.

5 هزار نفر وارد بوشهر مي شوند و انگليسي ها در عراق و سرحدات عثماني با مشکل مواجه مي گردند و چالش عظيمي بنام رئيسعلي دلواري و نيروهاي رزمي محلي با حداقل امکانات ولي با عزمي راسخ در سايه اعتقادات ديني بر سر راه آن‌ها خلق شده است.

وقتي با تطميع نمي توانند رئيسعلي را تسليم کنند، اقدام به تهديد مي نمايند که اگر تسليم نشويد، خانه‌هاي شما را خراب و باغ‌هاي  شما را از بين مي بريم و شهيد رئيسعلي دلواري دوباره يک پاسخ تاريخي مي دهد: «خانه ما کوه است و بريتانيا توان ويران کردن آن را ندارد و ما تا حد امکان مقاومت مي‌کنيم».

پس از آن‌که انگليسي ها بوشهر را اشغال مي کنند، هيچ مانعي را براي حرکت خود نمي بينند و جز شهيد رئيسعلي دلواري که نتوانسته بودند با تطميع و يا تهديد او را راضي و يا تسليم نگه دارند و تنها راه حل، حمله به روستاي دلوار توسط نيروهاي بي شماري بود که از ساير نقاط دنيا جمع کرده بودند و بر اين اساس و مغرور از عده و عده خود مجدداً با 5 هزار نفر نيرو و 4 ناو جنگي مجهز به توپخانه و قايق هاي بي شمار در ساحل دلوار مستقر مي شوند. حدود 16 روز معطل مي شوند و امواج دريا که انگار از قصد شوم آن‌ها مطلع بود، مانع از نزديک شدن ناوهاي جنگي و پياده کردن نيرو به دلوار شده بودند و نهايتاً پس از چند روز سرگرداني در دريا مسلط شده و آهنگ دلوار مي نمايند و مجالي براي شهيد رييسعلي شد که به تحکيم مواضع خود بپردازد.

جنگ دلوار تلخ ترين فراز تاريخ جنگ جهاني اول براي انگليسي هاست. آن‌ها که در اکثر جبهه هاي جنگ فائق شده بودند و نيروهاي دلواري را به چشم نمي آوردند، در يک تهاجم اوليه و بمباران اين روستا با گلوله هاي توپ که وزن آنها قريب به 96 کيلوگرم بود موفق شدند دلوار را تسخير کرده و از اين بابت خود را آسوده يافتند که بالاخره دشمن ديرين خود را نابود نمودند.

در مقابل رئيسعلي با 150 نفر نيروهاي خود در اطراف دلوار سنگر گرفته و اهالي روستا را به سمت کوه هاي شرقي دلوار (کلوت بوجير) هدايت کرده بودند و با اين تاکتيک جنگي که بي نظير بود، دشمن غدار خود را نابود نمودند.

فرماندهان انگليسي که در دانشگاه هاي مدرن اروپايي آموزش‌هاي نظامي ديده بودند به يکباره با صحنه اي مواجه شدند که در هيچ کلاسي نگذرانده بودند. عده‌اي مرد جنگي، کلاه هاي نمدي و لباس‌هاي محلي و با چهره هاي سوخته از آفتاب گرم جنوب ولي با عزمي استوار و شجاعتي بي نظير خود را به قلب نيروهاي انگليسي زدند، عده اي را در هنگام پياده شدن از ناوهاي جنگي زمين‌گير کردند و تعدادي نيز در اطراف دلوار و باغ هاي اطراف که ناجوانمردانه به تخريب آن پرداخته بودند اسير نمودند. مورخين و شاهدان ماجرا تعداد کشته هاي انگليسي‌ها را بيش از 650 نفر اعلام کردند در حالي که تلفات از اين طرف به انگشتان دست هم نمي رسيد و در پايان و پس از چند روز درگيري، متجاوزان انگليسي شکست خورده و به ناوهاي خود پناه بردند و عده اي نقل کردند که ساکنين در ناوها منتظر نمانده و فرار را بر قرار ترجيح داده و جان خود را نجات دادند و اين پيروزي در سراسر کشور طنين انداز شد. روزنامه هاي محلي، سخنرانان، نقالان و راويان و ترانه‌سرايان حکايت رزم دليران تنگستان و فرمانده آن‌ها شهيد رئيسعلي دلواري را مي‌گفتند و مي‌سرودند و رئيسعلي را به نام رستم‌علي دلواري ياد مي‌کردند. 

سرهنگ نيستلروم  سوئدي در کتاب شاخه نبات مي گويد: «اين پيروزي چنان مردم ايران را خوشحال کرده بود که من بي صبرانه به دنبال فرصتي بودم که اين مرد مشهور ايراني را ببينم و زماني که خبر يافتم قرار است در جلسه اي شرکت کنم که ايشان حضور دارند، آن‌قدر خوشحال بودم که انگار مي‌خواستم به ديدار پادشاه سوئد نائل شوم»، (هر چند غافل بود که سردار ملي ما از پادشاه سوئد نزد جهانيان آزاده قرب و مقام بالاتري دارد.)

اين پيروزي باعث شد انگليسي ها به دنبال راه چاره بيفتند و تدبيري بينديشند تا اين سد آهنين که مقابل آن‌ها ايستاده است بشکنند. از اين طرف نيز اهالي استان، علماي دين، خوانيني که تا ديروز دوست انگليسي ها بودند ولي با توجه به تجاوز انگليسي ها تغيير موضوع داده بودند متفق القول شدند که در يک عمليات همه جانبه شر اين دشمن متجاوز را از سر مردم ايران برداشته و پرچم ايران را به اهتزار در آورند. به همين خاطر همه کساني که توان جنگيدن داشتند در منطقه اي به نام کوه کزي در حوالي شهر بوشهر تجمع کرده تا با يک حمله برق آسا انگليس را از بوشهر خارج کنند، ليکن توطئه و روش کهنه انگليسي ها کارگر افتاد و با ايجاد تفرقه و نفاق زمينه حذف اين بزرگمرد تاريخ ايران را فراهم کرد در حالي‌که همه مردم گرماگرم مبارزه بودند و خود را براي نبرد نهايي آماده مي‌کردند در يکي از شبها که شهيد رئيسعلي دلواري به اتفاق چند تن از سواران خود به تعقيب انگليسي ها در منطقه تنگک صفر بودند و ايشان با قدرت تمام در پي نابودي متجاوز بود، از پشت سر تيري شليک شد و فردي را به زمين زد و اسبي را بي‌سوار نمود و قومي را بي‌سرپرست کرد و سپاهي را بي‌سپهسالار نمود. انگليسي ها ظاهرا به مطلب رسيده بودند ليکن غافل گرديده بود که شهيد رييسعلي هيبت پوشالي آنان را شکسته و اعتماد به نفس غير قابل تسخير به مردم ايران داده بود.  شايد متضرر اصلي اين بدنامي ولي قاتل شهيد رئيسعلي غافل بود که چه جنايتي مرتکب شده است، اگر چه با شهادت رييسعلي شور مقاومت افتاده بود ولي هيچ وقت انگليسي ها فرصت تسخير ايران نيافتند.

مرحوم علي مراد فراشبندي در خصوص شهادت رئيسعلي دلواري مي نويسد: «قتل جانگداز رئيسعلي بزرگترين ضربتي بود که به قدرت و سطوت مجاهدين وارد آمد، زيرا او از وجوه مؤثرجنبش ملي به شمار مي رفت و با شدت هر چه تمام تر عليه قدرت امپراطوري بريتانيا جنگيد».

سيدرضا حسيني در يک مطلبي زيبا شهيد رئيسعلي دلواري را توصيف مي کند.  شخصيتي با ويژگي انجام نبردهاي چريکي بر ضد استعمارگران، سازش ناپذيري و تسليم نشدن در برابر زور، تنها بودن در برابر سيل بي پايان دشمنان، شجاعت و تلاش خستگي ناپذير براي محافظت از مردم بي دفاع، رويارويي ناخواسته با خيانت هاي پي در پي برخي از هموطنان خودفروخته، برخورداري از هوش و ذکاوت جهت استفاده از استراتژي مقابله با دشمن و اضافه مي کنم اطاعت محض از علماي دين و مقيد بودن به امور ديني و مذهبي و الگوگيري از قيام آقا اباعبداله الحسين در تاريخ 12/6/1294 هجري شمسي خون گرمش به زمين ريخت تا گرماي جنوب باعث شود خون رئيسعلي دلواري سرد و خشک نشود تا اين‌که انگليسي ها با مذلت از سرزمين عزيزمان اخراج گردند.

(نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1054)