نگاهي به کتاب «جيلم» از احمد عبداللهي

كتابي ماندگار و ارجمند

دکتر علي صالحي

بيشتر كتاب ? هايي كه تاكنون به فرهنگ عامه منطقه ? اي خاص پرداخته ? اند، كشكول ? وار همه چيز را در هم و برم و قاطي، در خود جاي داده ? اند و اين همه چيز واقعاً «همه چيز» نيست. از هر موضوعي نمونه ? اي آورده ? اند، از آشپزي و ادوات آن گرفته تا مسايل كشاورزي و مراسم عروسي و متل ? ها و لالا ئي ? ها و   … و پر واضح است كه كارِ گرد آوردن كامل فرهنگ عامه توان و مجالي بسيار بيش از نيرو و زمان يك نفر نياز دارد. به گمانم ثبت همه بخش ? هاي فرهنگ عامي انه يك روستاي بيست خانواري حتي، از عهده ي يك نفر بر نيايد مگر آن كه او فداكارانه عمري را بر سر اين بگذارد.

بنابراين اگر كسي سوداي گردآوري فرهنگ اجتماع خودش را دارد بهتر است كه روي يك بخش تمركز كند، در آن غور كند، همه زواياي آن را بررسد، ژرفاي آن را بكاود تا بتواند گوهري قيمتي به چنگ آورد.

به گمانم، تا آن اندازه كه تاكنون با كتاب ? هاي فرهنگ عامه آشنايي دارم، كتاب «جيلم»   حاصل زحمت احمد عبداللهي كاري است در خور و شايسته.

از خط و ربط كتاب پيداست كه نويسنده سال ? ها آن را ورز داده، تيمارداري كرده، مراقبت نموده و مثل بذر گندم كه از اتفاق كتاب هم درباره آن است، پرورش داده و كاري ماندگار و ارجمند كرده است.

كتاب درباره كشاورزي، آن هم نه همه بخش ? هاي كشاورزي كه خود حديث مفصلي دارد، بلكه تنها به كاشت، داشت و برداشت سنتي غلات در اهرم مي پردازد. از قوانين مربوط به آن تا آب ياري و پرورش و برداشت و درو و رسيدن به دانه هاي پربركت گندم.

و اين همه ماجرا نيست. مراسم و آيين ? ها و آوازها و همه امور مربوط به كشاورزي غلات به تماني ثبت شده و مي ? بينيم كه چه پيوند عميقي ميان انسان و زمين و آب بوده است. براي نمونه، مراسم «هي چرا» كه به آيي ني باستاني و مقدس مي ? ماند. آيين حزن ? انگيز وداع با زمين و كار و مزرعه گندم. دروگرها بخشي از مزرعه گندم را باقي مي ? گذاشتند و اطراف آن ايستاده اوراد و اذكاري را به آواز مي ? خواندند و از همديگر و از زمين خداخافظي مي ? كردند با چشم گريان. و جالب آنكه در آخر آن بخش را خوشه چين ها با دست و نه با داس و ابزار مي ? چيدند.

كتاب با ارج   «جيلم» پر از مطالب اين ? چنيني حالب و خواندني است. عنوان كتاب نيز بسيار مناسب است و طرح جلد كتاب و شكل و شمايل آن چيزي از مطالب آن كم ندارد.

به آقاي عبداللهي خسته نباشيد مي ? گويم و منتظر كار بع دي او براي ثبت بخش ديگري از فرهنگ عامه مي ? مانم.

كاش كسان داراي ذوق در هر منطقه ? اي، آستين بالا بزنند و خرده ريزه ? هاي باقي مانده از فرهنگ غني و زيباي منطقه خود را خوشه چيني كنند و آن را از هجوم تكنولوژي كه سيل ? وار همه چيز را در خود حل مي ? كند و ريشه كن مي ? برد ، نگه دارند. آن گاه با   كنار هم گذاشتن همين كتاب ? ها، گنحينه ? اي كامل خواهيم داشت كه «از باد و باران نيابد گزند».

از ابتداي اين نوشتار دل روستايي من درون سينه بال بال مي ? زند براي گفتن از حس نوستالژي كه با رسيدن به بخش «سوار شدن بر برّا» از اندرون من جوشيدن گ رفته و دامنم را گرفته كه به ياد آن شب ? هاي مهتابي خرمنجا «قلم را لختي بگريانم». ماه كامل مي ? تابيد بر خرمن ? هاي گندم كه جاي جاي دشت همچون تپه ? هاي طلا سربرآورده بودند و هوا پر بود از بوي ساقه ? هاي گندم تازه درو شده و بوي كاه و باد كه آواز شروه بازياري را از آن ? سوي دشت با خود مي ? آورد و من در ميان اين همه بو و صدا سوار بر برّا روي گندم ? هاي خرمن كوچك ? مان مي ? چرخيدم. پدرم پتويي چهارتا روي برّا گذاشته بود و الاغ سفيد كه زير نور ماه طلايي مي ? نمود، برّا را مي ? كشيد و من تپه گندم ? ها را طواف مي ? كردم سوار بر كالسكه طلايي و چه شب ? هايي بود، مهتاب، گندم، پدرم، خرمنجا و سر و صدا و آوازها و همهمه ? هاي بازيار از دور دست.

(هفته نامه نسیم جنوب، سال بیست و ششم، شماره 1058)