مصاحبه نسیم جنوب با دکتر حميد اسدپور استاد تاريخ دانشگاه خليج فارس بوشهر: 

سير مطالعاتي تاريخ معاصر ايران

- به طور مشخص تاريخ معاصر شامل چه دوره‌اي در ايران مي‌شود؟ 

- با درود به شما دوستان گرامي در هفته نامه وزين نسيم جنوب و سپاس فراوان از اين‌که به موضوع کتاب و کتابخواني توجه نموديد و درود فراوان بر خوانندگان و دنبال‌کنندگان نسيم جنوب. در ابتدا هفته کتاب و کتابخواني را گرامي مي‌داريم و اميدواريم روزي برسد که کتابخانه‌هاي ما عزيز و کتابفروشي‌هاي ما پررونق و کتابخوان‌هاي ما فراوان باشند و سرانه مطالعه ما ايرانيان به شاخص‌هاي قابل قبول برسد و کتابخواني به عنوان يک ارزش اجتماعي برتر در بين جامعه مطرح باشد. 

يکي از نشانه‌هاي دوري هر جامعه‌اي از توسعه و پويايي همانا بي‌ارزش شدن کتاب و انديشه و کوچک شمرده شدن اين ارزش‌هاي والاي انساني است.

پيرامون پرسش نخست شما تا آن‌جا که من اطلاع دارم و لزوما هم دقيق نيست بايستي عرض کنم  که چندين ديدگاه در اين باره وجود دارد. پاره‌اي بر اين باورند که دوران معاصر تاريخ ايران از دوره صفويه شروع مي‌شود. گروهي ديگر مي‌گويند از زمان قاجار اين دوره تاريخي آغاز مي‌گردد. بخشي ديگر مبدا تاريخ معاصر ايران را انقلاب مشروطيت مي‌دانند و اقليتي نيز دوران پس از جنگ جهاني دوم را سرآغاز تاريخ معاصر مي‌دانند. نکته مشترک در اين ديدگاه‌ها آن است که يکسري تحولات بنيادين  به عنوان محور دوره معاصر در نظر گرفته شده و دامنه‌هاي آن تعيين مي‌گردد.

- آيا تاريخ معاصر ايران خود نيز به دوره‌هاي مشخص تقسيم مي‌شود؟

- در هريک از اين ديدگاه‌ها مراحل و بخش‌هاي تاريخي لحاظ شده که ناشي از آغاز تاريخ معاصر ايران است و بنابراين مي‌توان گفت تاريخ معاصر ايران به مراحل متفاوتي تقسيم مي‌شود. مثلا جنگ‌هاي ايران و روس در عهد فتحعلي شاه قاجار، انقلاب مشروطيت در عهد مظفرالدين شاه، جنگ جهاني اول، ظهور پهلوي، جنگ جهاني دوم، ظهور نهضت ملي شدن نفت، وقايع دهه چهل خورشيدي و ظهور انقلاب اسلامي تا تهاجم عراق به ايران در سال 1359 خورشيدي. البته مي‌توان به رويدادهاي ديگري هم اشاره که فعلا از آن‌ها صرف نظر مي‌کنيم.

- مهمترين اتفاقات تاريخ معاصر ايران چه بوده است؟

- مهمترين تحولات تاريخ معاصر ايران عبارت بودند از رويارويي با غرب و ازدست رفتن موقعيت تاريخي و جغرافيايي ايران به علت عقب‌ماندگي‌هاي تاريخي که به طور مثال باعث دست‌اندازي روسيه و عثماني و انگليس به خاک ايران شد. انقلاب مشروطه يک تحول بنيادين ديگر بود که هنوز ابعاد واقعي اين تحول براي مردم تببين نشده است.

- آيا منابع موثق تاريخي براي شناخت تاريخ معاصر ايران منتشر شده است؟

- اتفاقا منابع تاريخي بسيار متنوع و راهگشايي پيرامون تاريخ معاصر ايران وجود دارند که صرفا محدود به کتاب‌ها نشده بلکه شامل اسناد رسمي و غيررسمي آرشيوي، روزنامه‌ها و مطبوعات، خاطرات و مکاتبات و نيز سفرنامه‌ها و گزارش‌هاي راديويي و تلويزيوني و مستندهاي صوتي و تصويري و عکس‌ها و موزه‌ها مي‌‌شود.

در تاريخ معاصر ايران ما شاهد زوال تاريخ نگاري سنتي و تولد تاريخ نگاري مدرن ايراني هستيم که تحت تاثير عوامل زيادي از جمله آشنايي با فرهنگ غربي و ترجمه منابع اروپايي به زبان فارسي و رواج روزنامه‌نگاري به وقوع پيوست و از اين رهگذر منابع تاريخي قابل اعتمادي پديدار شدند. بنابراين منابع موثقي درباره تاريخ معاصر ايران  در دسترس مي باشد که از زواياي مختلف تاريخ معاصر ايران را بررسي کرده اند. اين منابع تحت تاثير و رويکرد جريان‌هاي  تاريخ نگاري معاصر ايران پديد آمده‌اند.

- سير تاريخ‌نگاري جديد چگونه شکل گرفت؟

تاريخ‌نگاري جديد از اواسط دوره قاجار ظهور کرد و رفته رفته مورخان جديدي پيدا شدند که در پي تحول در تاريخ‌نگاري بودند. در جريان انقلاب مشروطيت نسل جديدي از مورخين پيدا شدند ‌که به نگارش تاريخ مشروطه پرداختند که از آن جمله مي‌توان به احمد کسروي اشاره کرد. روزنامه‌هاي عصر پس از مشروطيت نيز منبع مهمي بشمار مي‌روند‌ . در دوره رضا شاه تاريخ وارد دانشگاه‌ها شدند و به طور رسمي يک رشته دانشگاهي شد. در اين دوره هم نوع جديدي از تاريخ‌نگاري پيدا شد. بعد از سقوط رضاشاه باز هم تاريخ‌نگاري متحول شد و شاخه‌هاي جديد پيدا کرد. بعد از رشد و توسعه احزاب تاريخ‌نگاري براساس مسلک حزبي و گرايش‌هاي ايدئولوژيک پديدار شد. دولت پهلوي دوم نيز بر مبناي گفتمان ناسيوناليستي اين نوع تاريخ‌نگاري را مد نظر قرار داد. تاريخ‌نگاري دانشگاهي نيز رفته رفته پديدار شد. بعد از انقلاب اسلامي نيز تاريخ‌نگاري گسترش يافت ولي تاريخ‌نگاري ديني مورد توجه واقع شد و در اين شاخه توسعه يافت اما همچنان ساير شاخه ها نيز متحول شدند.

- به طور مشخص چه کتاب‌هايي را براي شناخت دوره‌هاي مختلف تاريخ معاصر براي شهروندان علاقمند به تاريخ پيشنهاد مي‌دهيد؟

- همه منابع موجود مهم هستند و ليکن نکته مهم است که مطالعه‌کنندگان با نقادي به مطالعه منابع تاريخ معاصر بپردازند و به شکل انتقادي با آن‌ها روبرو شوند تا هرچه بيشتر به کشف حقايق تاريخي نزديکتر شوند.

کتاب‌هايي همچون تاريخ تحولات اجتماعي ايران يا مقاومت شکننده از جان فوران. نخستين رويارويي انديشه‌گران ايراني با دو رويه تمدن غرب از دکتر حائري، سفرنامه ميرزا صالح شيرازي، سياحت نامه مراغه‌اي‌، تاريخ مشروطه کسروي، تنبيه الامه و تنزيه المله از مرحوم ناييني، ايران باستان از پيرنيا، ايران بين دو انقلاب از آبراهميان، ابران بين دو کودتا از دکتر رحمانيان، موانع تاريخي رشد سرمايه‌داري صنعتي در ايران از احمد اشرف، تاريخ موسسات تمدني جديد در ايران از دکتر اردکاني، تاريخ بيست ساله ايران از حسين مکي‌، تاريخ سي ساله بيژن جزني، کارنامه احزاب سياسي ايران در مجلس چهارم شوراي ملي از دکتر اسدپور، تاريخ احزاب سياسي ايران از مرحوم ملک الشعرا بهار، مالک و زارع در ايران از خانم لمبتون و تاريخ ايران کمبريج، ياداشت‌ها و خاطرات علم و عوامل سقوط پهلوي از علي دشتي نمونه‌هايي از منابعي هستند که در دسترس مي‌باشند و البته ذکر تمامي منابع در اين‌جا ميسر نمي‌باشد ولي علاقمندان به کتاب با مراجعه به وبگاه کتابخانه ملي ايران مي‌توانند فهرست کتاب‌هاي مرتبط با تاريخ معاصر ايران را يافته و براي مطالعه اقدام نمايند.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1062)