محمدگنجور 

(معاون امور دانشجويي و آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد بوشهر سال هاي 1370 تا 1375)

پديده آورنده: غلام زاده جفره: فراز، ويراستاران: برازجاني: حسن و تبريزنيا: مجتبي، تهران آباد بوم 1391، 488 ص 22×29 س.م. مصور (رنگي)

1. از پديد آورنده:

پديد آورنده ي اين اثر ارزشمند توانسته است با بردباري و دورانديشي و با آگاهي از سختي كار، قدم پيش گذارد و كارهاي اوليه ي اين اثر ماندگار را به نيمه برساند و سرانجام پس از چهارده سال پژوهش روشمند (1392) اثري منحصر به فرد در تاريخ بوشهر را با هزينه ي شخصي به چاپ رساند و منتشر كند.

2. ارزش هاي كتاب:

ارزشيابي اين كتاب- كلكسيون بسيار نفيس و ارزشمند با نگرش "چند جنبه يي"(1) در پنج بخش به اختصار تبيين خواهد شد:

يكم: پديدآورنده از روشهاي متداول در علوم اجتماعي شامل مصاحبه، پي گيري(2)، كاربرد مرجع هايي موثق (روش كتابخانه اي) و مستند سازي متن با استفاده از عكس، نقشه و طراحي كه همه را با حضور در محل ساختمانها آماده كرده؛ به درستي و فراواني و با وسواس سود برده است.

دوم: توجه به جزئيات علمي، هنري و فني از ويژگي هاي برجسته ي اين اثر است كه مي توان از آن به عنوان مرجعي قابل اعتماد در پژوهشهاي تبار شناسي خاندان ها، زمانه و زمينه ي مهاجرتها، جامعه شناسي شهري و روستايي و فرهنگ شهرها و روستاها سودجست.

سوم: اگر چه گذار از سنت به مدرنيسم در بيشتر شهرهاي بزرگ ايران از ميانه ي سده ي نوزدهم ميلادي (اوائل دوره ي قاجار) آغاز شده بود؛ اما بندر بوشهر با حضور بازرگانان ايراني و خارجي، انباشت سرمايه و پيوستن به شبكه ي اقتصادي جهان غرب و خاور دور اين گذار را زودتر، گسترده تر و با سرعت بيشتر به پيش برد كه كتاب حاضر روايت مستند اين پروسه(3) را به شايستگي و دقت فراوان بازگو كرده است.

چهارم: در اين اثر كم نظير، علاوه بر پرداختن به مباحث فني معماري، از تاريخ شناسي منطقه هاي جغرافيايي استان نيز غفلت نشده است. (جغرافياي تاريخي)

پنجم: تاريخي كردن تمدن و فرهنگي كه دست خوش زوال است؛ حتي اگر آميخته با اسطوره هاي نوستالژيك(4) و دلتنگي براي گمشده ي ما قبل مدرن نيز باشد؛ كاري است بسيار زيبا و سودمند كه نويسنده ي پژوهشگر ما به خوبي از عهده ي اين مهم برآمده است.

ششم: يك جا آمدن شرح جميل آثار بازمانده و بر باد رفته ي استان بوشهر از بندر ديلم تا پارسيان (همان اولكاي(5) دشتستان دوره ي صفويه) از نقاط قوت و بسيار آموزنده ي اين كتاب- كلكسيون است؛ زيرا امكان مطالعات مقايسه بي تفاوتهاي فرهنگي ميان جامعه ي شهري (صنعتي) و جامعه ي روستايي (كشاورزي) را براساس رشد اقتصادي اين دو گونه جامعه در دوره ي زند و قاجار و حتي اواسط دوره ي صفويه فراهم سازد.

3- گفتن از تجربه ي جهاني حفظ ميراث فرهنگي

توجه به حفظ ميراث فرهنگي سازه اي (بناهاي تاريخي، بافت شهرها، شبكه هاي آب رساني كشاورزي و ...) از ديرباز نزد اقوام و ملل كاري شناخته شده بوده است؛ اما روند علمي شدن اين مهم با تفكر "ثبت جهاني" و "ثبت ملي"، كاري اخير است كه همه ي كشورهاي جهان با روشهاي گوناگون و تقبل هزينه هاي سنگين در انجام آن مي كوشند.

يكي از روشهاي بسيار متداول فرهنگ سازي براي حفظ ميراث ها به ويژه ميراث هاي سازه اي، انتشار تمبر است. به استناد مجموعه هاي تمبر اين نگرش نويس! كشور ژاپن فعالترين منتشر كننده ي تمبر در اين زمينه است؛ براي نمونه اين كشور از سال 2008 (1387) تاكنون 10 برگ، هر برگ 10 تمبر جمعاً 100 تمبر به ارزش 8000 ين (=000/100/2 ريال= ارزش اسمي) زير عنوان «شهرها، در قلب من»(6) علاوه بر تمبرهاي «حفظ ميراث فرهنگي جهاني»، «ميراث فرهنگي سينما در ژاپن»، «موزه هاي ژاپن» و ... منتشر كرده است. اين 100 قطعه تمبر، علاوه بر سازه هاي معماري سنتي روستايي و شهري، آيين هاي سنتي، جشن ها، تاتر و گردشگهاي هر شهر يا شهرك را در بر مي گيرد. ره چنان رو كه رهروان رفتند.

4- نامي براي ما نايي در فرهنگ بندر بوشهر

از ميان نام هاي بزرگان آبادگر بندر بوشهر در اين كتاب مستطاب، نام هاي ناشناخته اي اندك شمار به چشم مي خورد كه ياد آنها بر بار فرهنگي بندر بوشهر مي افزايد. در صفحه ي 218، از كل گلسون (kal Golessun) نام برده شده است. عمارت كربلايي گلستان روبه روي جاده ي خاكي باغ ملا در اراضي متعلق به حاج محمدباقر بهبهاني قرار داشت و خود كربلائي گلستان نيز حرّيه ي(7) حاج محمدباقر و همسر كربلائي نجف مشهور بود. (كربلائي نجف، متخصص تصادفات اتومبيل، ارزشياب خسارتها، مسئول آزمايش هاي رانندگي اتومبيل، موتورسيكلت و دوچرخه و معاون اداره ي راهنمايي و رانندگي بوشهر از سال 1314 تا 1330 بود.) اين بانوي ارجمند به دليل يادگيري خانه داري و سواد دار شدن در خانه ي حاج محمدباقر بهبهاني، در ميان بانوان بوشهري به داشتن آداب اشرافي مشهور بود. بيشتر بانوان اشرافي و بانوان طبقه ي متوسط كه از دوستان او بودند؛ به كربلائي گلستان در عمارت كوچك اما بسيار زيبا و پرگل و گياه او براي تفرج و بعضا يادگيري خياطي و شيريني پزي سر مي زدند. او راننده ي بسيار خوبي بود (1322) اما هرگز در شهر پشت فرمان ديده نشده بود! كربلائي نجف به راننده سفارش مي كرد كه فقط در خيابان فرعي جاده تاعمارت، فرمون دسّ "كل گلسون" بده! روان آنان شاد و يادشان زنده باد.

5- پايان سخن:

با آرزوي توفيق جناب مهندس فراز غلامزاده در انجام اين كار بزرگ، از سازمان ها، ادارات، نهادها و به ويژه خاندان هاي ارجمند استان بوشهر انتظار مي رود كه ارزش اين اثر ماندگار تمدن و فرهنگ استان خود را پاس بدارند.

پانويس:

1- چند جنبه يي Multi Phasic، 2- پي گيري: Follow up از روشهاي بسيار كارآمد شناخت و ارزشيابي پيشرفت فرد و جامعه است. 3- پروسه Process جريان با عنايت به معناي گسترده ي آن. 4- اسطوره ي نوستا لژيك: افسانه/ داستان با محتواي افسوس/ اندوه برگذشته. 5- اولكا ukla منطقه، كشور، سرزمين. واژه ي تركي كلاسيك در دوره ي صفويه! اين واژه در گويش تركي قشقايي يولكه Yulke (h) تلفظ مي شود.

6- Home towns-Seris in My Heart اين سري در برگ هاي 21×14 س. م. چاپ شده و بخشي از برگ به نشان ملي شهر با قطع بزرگ بدون قيمت اختصاص يافته است.

7- حرّيه: آزاد شده! در استان بوشهر، آزاد شدن برده ها (كنيزان و غلامان) پيش از الغاء بردگي تقريبا فراگير بوده است. در ميان آزادشدگان، صاحبان حرفه هاي شهري فراوان بوده اند و در همه حال كرامت انساني آنان محفوظ نگاه داشته مي شد.