فرزانه آييني| بحث بر سر ماموريت اخير رييس‌جمهوري به مديرانش است كه گفته در تمامي امور نظر مردم را جويا شويد و فهميد كه چه مي‌خواهند تا همان كنيم.

براي همين هم بود كه هفته گذشته مديرانش را از سراسر كشور فرا خواند و به آنها ماموريت داد تا درباره اقدامات دردستور كار دولت مثل افزايش قيمت‌ها، حذف يارانه نقدي و استمرار سبد كالا، مسكن مهر و غيره جويا شوند. روحاني به استاندارانش گفته ارتباط با مردم اولويت امورشان باشد. اينكه دولت مي‌خواهد بر اساس خواست مردم عمل كند مشخص‌ترين تعريف پوپوليسم است، عنواني كه محمود احمدي‌نژاد در دو دولتش مدام به او متهم مي‌شد. حالا اما بحث بر سر اين است كه منتقداني كه احمدي‌نژاد را پوپوليست مي‌خواندند چرا در مقابل پوپوليسمي كه دولت روحاني آرام آرام به آن دچار مي‌شود ساكتند و چرا روحاني به اين سمت سوق پيدا كرده است و علل و عوامل فراهم كردن اين شرايط چيست، اين موضوع را با صادق زيباكلام، استاد دانشگاه مطرح كرديم و او پاسخ داد روحاني اساسا نمي‌تواند پوپوليست باشد اما در جريان رقابتي كه مقامات نظام براي جلب نظر مردم دارند روحاني مجبور به تن دادن به پوپوليست شده است.

‌ اگر بخواهيم آراي انتخاباتي حسن روحاني را ريشه يابي كنيم خاستگاه آراي اجتماعي او چيست؟

نه بنده و نه هيچ محقق علوم سياسي و جامعه شناختي ديگري از24 خرداد به اين طرف هيچ تحقيق ميداني روي پايگاه اجتماعي روحاني انجام نداده است كه تعيين كند كدام اقشار و لايه‌هاي اجتماعي بودند كه در انتخابات 24 خرداد ماه به حسن روحاني راي داده‌اند. تاكنون هيچ كار تحقيقاتي صورت نگرفته و هرچه كه در اين باره اعلام شده است بر اساس حدس و گمان و مشاهدات شخصي است. در كل اگر خواسته باشيم بگوييم حدود 18 ميليون رايي كه به سبد روحاني ريخته شده چه كساني هستند به عقيده من آنها اقشار و لايحه‌هاي تحصيل كرده جامعه، طبقه مرفه‌تر جامعه، دانشجويان، نويسندگان، تجار، كارگران و كاركنان دولت، خانم‌هاي خانه‌دار ديپلمه هستند. اينها از نظر اجتماعي اقشار و لايه‌هايي بودند كه به روحاني راي دادند.

اما از نظر سياسي هم نارضايتي گسترده‌يي كه از عملكرد 8 ساله اصولگرايان در دولت احمدي‌نژاد وجود داشت زمينه‌يي را فراهم آورد تا حسن روحاني رييس‌جمهور بشود و بيش از ده ميليون راي از مطلوب‌ترين نامزد اصولگريان كه از همه كانديدا‌ها به احمدي‌نژاد نزديكتر بود پيشي بگيرد.

اين يعني راي به روحاني ريشه يا خاستگاه پوپوليستي ندارد كه بخواهد براي حفظ آن تلاش كند؟

راي روحاني انتخابات 24 خرداد ماه به هيچ‌وجه به رييس‌جمهور پوپوليستي نبود. اين انتخابات يك تفاوت اساسي با انتخابات سال 84 داشت كه محمود احمدي‌نژاد در نقش رابين هود ظاهر شده بود و مي‌گفت مي‌خواهد با مستكبرين بجنگد، بيت‌المال را به صاحبانش باز مي‌گرداند و با آنهايي كه حق مردم را به تاراج مي‌برد مي‌جنگد. اينها شعار‌هاي او در سال 84 بودند و فرق آن انتخابات با انتخابات 92 در اين است كه احمدي‌نژاد توانست مردم كمتر تحصيلكرده و تيپ‌هاي سنتي‌تر را مجاب كند كه من قهرمان هستم و شما بايد به من راي بدهيد. در اين ميان بايد به اين نكته توجه كنيم كه در سال 84، ده ميليون نفر از مردمي كه امسال پاي صندوق‌هاي راي آمدند حاضر نشدند با وجود تبليغات پوپوليستي و همه نزديكانش بيايند و راي بدهند آنها وقتي شرايط را ديدند به خاطر عدم راي‌آوري احمدي‌نژاد در دور دوم آمدند به هاشمي راي دادند.

برخي منتقدان مي‌گويند شعارها و منش روحاني هم پوپوليستي است مثلا وقتي كه روحاني در شعار‌هايش دم از اصلاح گره‌هاي اقتصادي ظرف صد روز مي‌زند يا مي‌گويد رانت خواران را به مردم معرفي مي‌كند، آيا اين شعار‌ها پوپوليستي نيستند ؟

آري و نه- اساسا اين شعار كه من در صد روز مي‌خواهم اقتصاد را درست كنم پوپوليستي است. بنابر اين اگر رييس‌جمهوري بيايد و بگويد كه من در صد روز اقتصاد را درست مي‌كنم و من دستور داده‌ام ويژه خواران به مردم معرفي شوند و به صلابه‌شان مي‌كشم به گونه‌يي ياد آور احمدي‌نژاد است و آري كه شعار پوپوليستي است.

نه به خاطر اينكه روحاني پوپوليست نيست، چرا كه معتقدم اساسا كساني كه با او هستند پوپوليست نيستند نزديكان او مثل اكبر تركان، محمدرضا نعمت‌زاده، اسحاق جهانگيري يا محمد باقر نوبخت فرسنگ‌ها با پوپوليسم فاصله دارند و در سلول‌هايشان هم نمي‌توان منش پوپوليستي را پيدا كرد اين در حالي است كه منش و رفتار احمدي‌نژاد و نزديكانش فرياد مي‌زد كه پوپوليست است.

‌ مي‌گوييد كه دولت يازدهم اساسا نمي‌تواند منشي پوپوليستي داشته باشد پس اينكه روحاني با استانداران جلسه مي‌گذارد مي‌گويد بايد در همه امور از مردم نظرسنجي كنند و درجريان باشند كه خواسته مردم چيست تا دولت آمورش را بر مبناي آن پيش ببرد چه معنايي دارد و با چه هدفي صورت مي‌گيرد؟

هر گردي گردو نيست. هر مراجعه‌يي به نظريات مردم نمي‌تواند علامت كار‌هاي پوپوليستي باشد بايد ملاك و معيار امور را ديد و بعد قضاوت كرد. روحاني در برخي امور شباهت‌هاي زيادي با احمدي‌نژاد دارد؛ مثل همه جلب نظر مردم در امور مربوط به دولت يا اينكه در سفرهاي استاني در لابه لاي محافظانش از سقف ماشين براي مردم دست تكان مي‌دهد، نامه مردم را مي‌گيرد، با لهجه محلي صحبت مي‌كند، مصوبات استاني دارد و... ما در خلأ زندگي نمي‌كنيم ما در ايران زندگي مي‌كنيم، بنابراين وقتي روحاني را به پوپوليسم متهم مي‌كنيم بايد كل رفتار او را با احمدي‌نژاد مقايسه كنيم، واقعا در برخي امور بايد به طبع مردم عمل كرد چرا كه در كشوري زندگي مي‌كنيم كه روساي قوا و مقاماتش براي جلب نظر مردم با هم مسابقه مي‌گذارند در كشوري كه پوپوليسم اساس مديريت است نمي‌توانيم آرمانگرا باشيم.

يعني مديريت كلان كشور پوپوليسم بودن را به روحاني تحميل كرده است؟

بله شرايط كلي يك درجاتي از پوپوليسم را به دولت روحاني خواسته و نا خواسته تحميل مي‌كند.

حالا كه اين شرايط به دولت تحميل شده است روحاني براي سامان دادن اموردولت و رهايي از اتهام پوپوليستي چه بايد بكند؟

من چندين بار گفته‌ام كه اگر جاي روحاني بودم نخستين كاري كه مي‌كردم اين بود كه قرص و محكم بر پرداخت يارانه نقدي خط قرمز مي‌كشيدم اما متاسفانه اين جسارت را نه ايشان داشت و نه دولت قبل. نه دولت، نه مجلس ونه حتي دولت قبل پرداخت يارانه نقدي را درست نمي‌دانستند اما چون جسارت لغو اين اشتباه را نداشتند تصميم‌گيري درباره آن را به يكديگر پاس دادند و كسي جرات نكرد اين دندان لق را بكشد و اين يعني تن دادن به پوپوليسم.

‌ وقتي دولت اين جسارت را ندارد بايد چه كرد؟

اينكه يك دولت مبناي تصميم‌گيري‌اش بشود كف و سوت مردم و دلخوش كند به هورا‌هايي كه مردم در حمايتش سر مي‌دهند يعني رفتن به سمت پوپوليسم. دولت مانند يك پزشك است گاهي بايد آمپول يا شربت تلخ تجويز كند اگر هميشه به مردم كمپوت و تقويتي بدهد مردم متوقع‌تر مي‌شوند و در آينده پذيرفتن حقيقت شربت تلخ براي درمان مشكل آفرين خواهد بود، من اگر به جاي روحاني بودم مي‌آمدم در تلويزيون يا يك مكان عمومي و مي‌گفتم امكان پرداخت يارانه نقدي وجود ندارد و ماجرا را فيصله مي‌دادم.

گفتيد كه در سطح مديريتي براي جلب نظر مردم رقابت وجود دارد فكر مي‌كنيد روحاني مي‌تواند خودش را از رقابت بيرون بكشد؟

متاسفانه احمدي‌نژاد در گسترش چنين رقابتي مقدار زيادي سهم دارد اما روحاني مي‌تواند خودش را از اين رقابت بيرون بكشد، بايد جسارت و شهامتش را به دست آورد و واقعيت را به مردم بگويد و مطمئن باشد كه مردم واقعيت را بيشتر مي‌پسندند و به او و دولتش فرصت مي‌دهند.