طراحی سایت
تاريخ انتشار: 19 شهريور 1400 - 21:06
موانع تاریخی توسعه بوشهر در دوران معاصر(2)

دکتر حمیداسدپور: جامعه تجاری بوشهر در عصر قاجاریه: دوران طلایی تجارت در بوشهر که توماس ریکس از آن تحت عنوان دوران رنسانس تجاری بوشهر (سعادت]353،1390) یاد می کند در دوران قاجاریه نیز تداوم یافت و البته گسترده تر و شکوفاترشد.در دوران زندیه سنت های تجاری در بوشهر تحکیم شد و در دوره قاجاریه این سنت ها نهادینه گشت...

 موانع تاریخی توسعه بوشهر در دوران معاصر(2)  

جامعه تجاری بوشهر در عصر قاجاریه

 دکتر حمیداسدپور

جامعه تجاری بوشهر در عصر قاجاریه: دوران طلایی تجارت در بوشهر که توماس ریکس از آن تحت عنوان دوران رنسانس تجاری بوشهر (سعادت]353،1390) یاد می کند در دوران قاجاریه نیز تداوم یافت و البته گسترده تر و شکوفاترشد.در دوران زندیه سنت های تجاری در بوشهر تحکیم شد و در دوره قاجاریه این سنت ها نهادینه گشت.
شکوفایی گفتمان تجاری در بوشهر در دوره قاجاریه چند دلیل داشت. نخست این که امنیت که نیاز اولیه یک جامعه بازرگانی است وجودداشت. دوم این که انتظارات و ملاحظات یک جامعه تجاری رعایت شده و مورد احترام بود. اتفاقا یکی از علل سقوط خاندان آل مذکور در بوشهر درسال1850 میلادی همانا عدم تحقق انتظارات تجار بوشهر و عدم احترام به خواسته های تجار بود. دلیل سوم آن است که فرهنگ مدارا و بردباری در بوشهر نهادینه شده بود و این جامعه از وجه تمایز خاصی که همانا چند گونگی فرهنگی است برخودار بود. یکی از ویژگی های ممتاز و برجسته بوشهر در طول دوره قاجاریه همانا تکثیر و گسترش گفتمان تجاری و نهادینه شدن اصول و رفتارهای یک جامعه تجاری بود. 
منظور از جامعه تجاری جامعه ای است که اقتصاد آن بر محور بازرگانی آزاد و دریانوردی تجاری استوار بود و بازرگانان و صاحبان سرمایه از ارکان اصلی آن بشمار می رفتند. در آن عصر برخلاف روزگار معاصر، تجار بزرگ و درجه اول، صاحبان سرمایه و سرمایه داران در بوشهر سکونت داشتند و ماهیت شهر تحت تاثیر حضور تجار گوناگون و شرکت های بازرگانی متعدد ماهیتی تجاری و بازرگانی بود و در این شهر کارکردهای تجاری از ارکان اصلی اقتصاد شهر به شمار می رفتند.
به عبارت دیگر ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوشهر در آن عصر تحت تاثیر تجارت و تجار قرار داشت. امروزه ساختار اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بوشهر تحت تاثیر تجارت قرار ندارد بلکه تحت تاثیر ساختار اداری، سیاسی و نظامی هست. در حال حاضر بخش عمده ای از فعالیت های بازرگانی در بوشهر را ترخیص کاران کالا برعهده دارند. این بدان معنا نیست که تاجری در بوشهر وجود ندارد بلکه بدان معتاست که امروزه تعداد تجار بوشهر اندک است و عمدتا تجار محلی به شمار می روند، در حالی که در دوران قاجاریه مشهورترین و ثروتمندترین تجار ایران در بوشهر زندگی کرده و راسا به بازرگانی می پرداختند. این سکونت تجار بزرگ در بوشهر داری ابعاد گوناگونی بود. نخست این که گفتمان حاکم بر شهر را یک گفتمان تجاری و اقتصادی می نمود. دوم این که مشارکت آن ها را در امور عمومی شهر افزایش داده و انها را به یک گروه که دارای مرجعیت اجتماعی بودند تبدیل می کرد.
سوم این که حضور تجار و بازرگانان فراوان در بوشهر سطح زندگی و رفاه و مناسبات شهری را افزایش داده و آن را به شهری متمایز با فرهنگ مدارا تبدیل می نمود.
این شکوه و ثروت و فرهنگ تکثرگرا در معماری، خانه سازی، بناهای عمومی ،خورد و خوراک، پوشاک و گذران اوقات فراغت خود را نشان می داد.
چهارم این که حضور خانواده ها و بستگان این بازرگانان در بوشهر موجبات فراهم آمدن خدمات و تسهیلات گسترده شهری همچون مدارس و مراکز رفاهی و  بهداشتی و ارتباطی می شد و دقیقا به همین دلیل است که بوشهر به عنوان دروازه ورود مدرنیته به جنوب ایران شهر اولین ها نام گرفته است. پنجم این که قدرت اقتصادی و سیاسی و اجتماعی تجار در بوشهرنقش بسیار تععین کننده ای در سیر تحولات داشت و اقشار و لایه های مختلف اجتماعی از قبیل سیاستمداران، حکام محلی و امر او علمای دینی شهر همگی تلاش داشتند که جایگاه و منافع تجار در بوشهر رعایت شود. این رعایت و ملاحظه جایگاه و شان بازرگانان در بوشهر متضمن توسعه و شکوه شهر بود.از سوی دیگر قدرت سیاسی و اجتماعی تجار که ناشی از قدرت اقتصادی آنان بود به حدی بود که می توانست جایگاه و منصب امرا و مقامات محلی در بوشهر را به چالش کشیده و موجبات برکناری آنها را فراهم آورد.در واقع یکی از علل اصلی برکناری خاندان آل مذکور در بوشهردر عصر ناصرالدین شاه همانا جلب توجه تجار بوشهری بود. (مظفری،372)
بعد از  برکناری آل مذکور در بوشهر حکومت این شهر مدتی به دست حکمرانان و  امرایی بود که از تهران و یا حکومت ایالت فارس انتخاب شده و اعزام می شدند. 
این حکام دارای منصب دریا بیگی بودند تا آن که در سال 1303 قمری برابر با 1886 میلادی اداره حکمرانی بنادر خلیج فارس تاسیس شد و حکمران بنادر خلیج فارس مقیم بوشهر شد. حاکم بوشهر بعد از این تاریخ حکمران کل بنادر و جزایر خلیج فارس بود و قلمرو وی تا بلوچستان و بندر چاه بهار ادامه اشت. (نظام مافی خدیجه،1391،30) در بوشهر در آن دوره اداراتی از قبیل کارگزاری امور خارجه، ساخلوی دولتی، گمرک و کنسولگریهای خارجی مستقر بودند.
 علاوه بر این ها دفاتر نمایندگی شرکت های بازرگانی داخلی و خارجی و نیز نمایندگی های شرکت های کشتیرانی خارجی نیز مستقر بودند(سعادت،22). تجار مقیم بوشهر خود به دو دسته تقسیم می شدند. تجار بوشهر دو قسم اند قسمی که عامل دیگران است و حق السعی گرفته مال التجاره تجار داخله را از گمرک مرخص می نماید. قسم دیگر که برای خود تجارت می کنند (همان،36) همین قسم دوم و یا نوع دوم از تجار بودند که ارکان اصلی اقتصاد بوشهر و ستون فقرات جامعه تجاری آن روز بوشهر را تشکیل می دادند.
در روزگار ما دیگر نام و نشانی از آن بازرگانان معروف و ثروتمند در بوشهر یافت نمی شود و صد البته این نتیجه عواملی است که در ادامه بدانها خواهیم پرداخت. 
مقایسه ای بین میزان صادرات و واردات بندر بوشهر با بندرعباس و بندر خرمشهر در دهه بیست خورشیدی و دهه نود خورشیدی نشان می دهد که حتی در بین بنادر ایرانی بندر بوشهر به بندری درجه دوم تبدیل شده و این در حالی است که بندر بوشهر در اوایل قرن بیستم نه فقط بزرگترین بندر ایران بلکه یکی از مشهورترین و پرجمعیت ترین بنادر خلیج فارس بود. 
امروزه بندرعباس دارای 680000  نفر جمعیت است در حالی که جمعیت بوشهر 230000 نفر است (مرکزآمار ایران1395) این آمار به تنهایی نشان دهنده نقش این دو بندر در اقتصاد دریایی کشور است. در قرن نوزدهم و تا اواسط قرن بیستم میلادی بندر بوشهر بندر اصلی ایران در خلیج فارس بود و بعد از آن بندر خرمشهر و بندر لنگه و بندر عباس قرار داشتند ولی در اواخر قرن بیستم بندر عباس به بزرگترین بندر ایران در جنوب کشور تبدیل شد. بنا به نوشته سدید السلطنه کبابی در سال 1330 قمری بوشهر سی هزار نفر جمعیت داشته و بندرعباس شش هزار نفر و بندر لنگه هم حدود ده هزار نفر سکنه داشته است (کبابی سدیدالسلطنه،1371/235) همان گونه که اشاره شد جمعیت امروزی این بنادر قابل مقایسه نیست.
ادامه دارد...
(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و چهارم- شماره 971)
برچسب ها:
#نسیم_جنوب , بوشهر

نظرات کاربران
هنوز نظري براي اين مطلب ارسال نشده.
ارسال نظر

نام:

ايميل:

وب سايت:

نظر شما:

آخرین اخبار

پربیننده ترین