رابطه امنیت اجتماعی و سلامت روانی 

دکتر عبدالصالح خزائی

لفظ امنیت (secure) به معنای اطمینان خاطر و برابر با لغت نامه جدید لاروس به معنای احساس نبود ترس ترجمه شده است. از حیث روان‌شناختی اگر بخواهیم به آن بپردازیم به وضع روحی و روانی مبتنی بر فراغ‌بالی و آسودگی و رها از دغدغه را می‌توان اشاره کرد. جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازان حوزه اجتماعی تعاریف متفاوتی با توجه به رویکرد‌های چندگانه مانند امنیت سیاسی، نظامی، اقتصادی، فردی و اجتماعی و ... از آن داشته‌اند و روی هم رفته یک ارزش انسانی و اجتماعی قلمداد می‌شود که با دیگر ارزش‌ها مانند آزادی و نظم همبستگی و هم‌پوشانی دارد.

خداوند متعال در آیه 4 سوره قریش، امنیت را جزء نیازهای اولیه انسان معرفی نموده است و ابعاد و انواع آن نیز در کتاب آسمانی قرآن به صورت کامل بیان شده است. برابر با آیات و روایات تامین امنیت از وظایف مهم حاکمان و دولت به شمار آمده است.

انسان‌ها در طول گستره زندگی در جنبه‌های مختلف احساس نیاز‌های متفاوت را دارند. از دیدگاه ابراهام مازلو نیازهای انسان به سطوح مختلفی تقسیم شده است و رفع این نیازها به صورت سلسله مراتبی اتفاق می‌افتد. غفلت در هر سطح از نیازها منجر به آسیب‌های جدی به افراد می‌گردد. در این سلسله مراتب، بعد از نیازهای اولیه که همان نیازهای جسمانی انسان می‌باشد؛ دومین پله مسیر شکوفایی مازلو نیاز به امنیت است. همان‌طور که در بالا اشاره شد، امنیت ابعاد گوناگون مانند امنیت سیاسی، اقتصادی، نظامی و ... دارد ولی در این مطلب هدف تشریح ارتباط امنیت اجتماعی و امنیت روانی در انسان‌ها می‌باشد.

در جامعه پس از آن که امنیت فردی و انسانی در افراد ارضاء گردید، افراد به دنبال عضویت در اجتماعات و گروه‌های متفاوت جمعی گرایش پیدا می‌کنند. واژه امنیت اجتماعی(security societal) به معنای اطمینان خاطر ماحصل جامعه و گروه، تجلی پیدا می‌کند. این امنیت مبتنی بر سلامت افراد جامعه در مقابل ناهنجاری، اقدامات خشونت‌آمیز و احساس عدم امنیت شهروندان است. البته نباید غافل بود که امنیت اجتماعی ممکن است تا حدودی با دیگر مولفه‌های امنیت مانند امنیت ملی، سیاسی و غیره هم‌پوشانی داشته باشد؛ اما در نهایت مرجع و متولی آنها در جامعه جداگانه است و امنیت بافت و گروه‌های اجتماعی در گرو مقابله با ناهنجاری، ناامنی و در کل آسیب‌های اجتماعی است.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی در عصر مدرنیته و فضای مجازی و همچنین استفاده افراطی و نسبتاً ناصحیح از آن، میزان و اثرگذاری آسیب‌ها و نا امنی‌های اجتماعی به لحاظ گسستگی کنترل‌های سنتی خانواده و ضعف ارتباط موثر والدین و فرزندان، به نسبت بیشتر شده است. این مسائل و مشکلات، جامعه و گروه‌های اجتماعی را تحت شعاع قرار داده و در نهایت تضعیف می‌نماید.

با بررسی امنیت اجتماعی کشور عزیزمان ایران، از یک سو با توجه به تهاجم فرهنگی وسیع و تلاش و برنامه‌ریزی بنگاه‌های رسانه‌ای استکباری کشورهای معاند به منظور تضعیف هویت ملی و اسلامی، خدشه‌دار نمودن فرهنگ سنتی، تحریف باورها، رواج بی‌اعتمادی و شایعه‌سازی از هیچ تلاشی جهت کمرنگ کردن امنیت اجتماعی هم مهین‌نان‌مان فرو گذار نبوده‌اند. از سوی دیگر مشکلات و کاستی‌های داخلی مانند مسائل اقتصادی مانند تورم، مسکن، اشتغال و مسایل اجتماعی مانند بالا رفتن سن ازدواج و اعتیاد و ... انسجام اجتماعی را تهدید می‌کند.

امنیت اجتماعی و موئلفه‌های آن مانند نظم عمومی، انسجام و مشارکت عمومی، سلامت جسمی و بهداشت روحی روانی و مهارت‌افزایی افراد، بالا رفتن شاخص امید به زندگی نفش مهمی در رشد و بالندگی تک تک افراد جامعه و سپس جامعه پویا دارد. در بررسی و ارزیابی مولفه‌های بهداشت روان افراد، عوامل اجتماعی مانند امنیت و انسجام عمومی در کنار عوامل متعدد دیگری چون فردی و خانوادگی دخیل هستند. در هر جامعه‌ای که امنیت و آسایش گروه‌ها تضمین شود، می‌تواند رهاورد آن دغدغه روزانه کمتر برای افراد باشد و یقیناً افراد آن جامعه در آرامش بیشتر به فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری و یا پیشرفت در زمینه‌های دیگر زندگی مشغول و نایل گردند و یا این که عکس قضیه می‌تواند اتفاق بیافتد و در صورت پایین بودن سطح امنیت اجتماعی به ویژه در مناطقی حاشیه‌ای و آسیب‌زا، با فزونی مشکلات افراد در بعد سلامت روانی افراد تاثیر مستقیم دارد؛ زیرا در چنین اجتماعی با احتمال بیشتری شهروندان، تعارضات و دو‌گانگی و همچنین هیجانات منفی مانند اضطراب را تجربه می‌کنند و پس‌آیند آن در صورت ادامه این روند، اختلالات روانی افراد جامعه است.

روشن است به منظور تقویت امنیت اجتماعی در وهله اول سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی دولتی با همکاری سازمان‌های مردم نهاد تلاش نمایند مشارکت و پیوند‌های اجتماعی در شهروندان تقویت گردد و سپس در وهله دوم لازم است با برنامه‌ریزی صحیح جهت فراهم نمودن اشتغال، مسکن، ازدواج، بهداشت و سلامت عمومی، درآمد متناسب با استاندارد‌های زندگی سالم و پیگیری حقوق و خواسته‌های جمعی؛ امنیت اجتماعی پررنگ‌تر گردد. در وهله سوم مسئولیت کار بر دوش افراد جامعه است که در جهت تحقق امنیت اجتماعی می‌طلبد با پرورش مهارت‌های فردی و اجتماعی مانند احساس مسئولیت فرد در برابر دیگر شهروندان جامعه، بصیرت‌افزایی افراد و خانواده‌ها به منظور مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان، تلاش مظاعف نمایند.