آيا ايرانيان از ساير ملل با هوش ترند؟  

زيبا راستيان

در دهه هاي گذشته انتشار اخبار حضور ايرانيان در سطوح بالاي علمي و اجرايي دنيا مانند ناسا و نيز حضور در دانشگاه‌هاي معروف به عنوان دانشجو و استاد و يا حضور در دنياي تجارت و اقتصاد باعث شده که هوشمندي و بالاتر بودن آي کيوي ايرانيان در محافل مختلف مورد بحث باشد و چه بسا مورد فخرفروشي به ساير ملل قرار بگيرد.

با اين حال هر از گاهي فهرستي از ميانگين آي کيوي کشورهاي جهان منتشر مي شود و روياي هوشمندي ايراني را زير سوال مي برد. اين فهرستها نشان مي دهند که ايرانيان نه تنها آي کيوي چشمگيري ندارند بلکه در رديف کشورهاي خاورميانه و شمال افريقا داراي آي کيوي متوسطي هستند.مقاله زير با استناد به گفتگوي آذر تشکر جامعه شناس با روزنامه ي شرق (پنجشنبه 24/4/95) نوشته شده است. در روانشناسي مدرن که علمي مربوط به علوم انساني است براي آن‌که خود را به علوم تجربي نزديک کند سعي مي‌شود که واقعيت ها را به عدد و رقم در بياورند تا اعتبار علمي بيشتري به آن بدهند.آي کيو توانايي ذهني انسان هاست که به مقادير کمي در آمده و آن را به عدد مشخص مي کنند. براي يافتن اين عدد هوش را با تست هاي مشخصي مي‌سنجند. اين تست ها بر اساس سرعت، تمرکز و دقت طرح‌ريزي شده‌اند. اگرچه در اين تست‌ها بسياري از توانايي‌ها و ناتواني‌هاي انسان ها سنجيده نمي‌شوند. مانند قدرت انطباق با ناخوشايندي، قدرت يا ضعف در مذاکره، تاب‌آوري و متقاعد سازي ديگران و ... پس اين تست‌ها فقط هوش ادراکي ايزوله و بدون در معرض قرارگرفتن موقعيت است. آي کيو معياري ناقص است که فقط يک جنبه از چند جنبه را پوشش مي دهد و تک بعدي به حساب مي آيد. پس شخصي ممکن است داراي آي کيوي بالايي باشد اما در موقعيت هاي اجتماعي به کمکش نيايد. مثلا در مشکلات خانوادگي، روابط اجتماعي، کار تيمي يا قدرت مديريت موفق نباشد. ولي با همه ي اين‌ها جامعه براي اين عدد اعتبار بالايي قائل است و حتي تبديل به يک درجه‌ي افتخار شده است.

ما ايرانيان که بر اين باوريم که داراي هوش بالايي هستيم استدلال‌ها و نشانه‌هايي داريم. مثلا دائم دانشمندان خود را مي شماريم. در مراکز علمي و سياسي افرادي را رصد مي‌کنيم که يا در ايران متولد شده اند يا پدر و مادري ايراني دارند. پس نتيجه مي گيريم که ايراني ها هوش بالايي دارند. اين استدلال اگر کاملا نادرست نباشد حداقل ناقص است. کسب موقعيت و موفقيت فقط ناشي از هوش نيست. با بررسي زندگي اين افراد متوجه مي شويم که اين‌ها قبل از اين‌که باهوش باشند انسان‌هايي شديدا سختکوش، متمرکز و هدف دار هستند. اغلب ما در سنجش موقعيت‌ها فقط هوش را در نظر مي گيريم و سختکوشي و هدفمندي را حذف مي کنيم.حتي گاهي فکر مي کنيم کسي که هوش بالايي دارد. لازم نيست زحمت زيادي بکشد و بدون تحمل رنج و سختي پله هاي موفقيت را طي مي‌کند.يعني آي کيوي بالا و تنبلي را در يک رده قرار مي دهيم.

نکته ي ديگر اين است هر شخصي از هر مليتي وقتي به کشور ديگري مهاجرت مي کند چون قرار است با محيط ناشناخته اي تطابق پيدا کند خواه و ناخواه به دليل تغيير شرايط، همه ي نيرو و استعداد خود را متمرکز کرده و به کار مي‌گيرد. شايد بسياري از آن ها اگر در کشور خودشان هم اين سختکوشي را پيشه مي کردند تا حد زيادي موفق مي شدند. البته نمي توان منکر مسائل ساختاري بود. چون در بعضي از کشورها ساختار ها مناسب تر از کشور خود فرد است.

جامعه ي ايراني جامعه ي پيچيده اي است. مردم ناچارند براي بقا به نحو موثري دائم تاکتيک عوض کنند و سن تقويمي ايرانيان با سن تجربي شان فاصله پيدا مي کند يعني يک ايراني 25 ساله با يک جوان غربي 25 ساله که در يک جامعه ي غير پيچيده با روابط نسبتا روشن به دنيا آمده و رشد کرده متفاوت است.پس جنبه هاي اجتماعي را در موفقيت نمي توان ناديده گرفت.بعضي جوامع بعضي تواناييها را محدود مي کنند و بعضي باعث رشدش مي شوند. تجربه زيستي در ايران باعث مي شود که افراد در موقعيت هاي سخت ريسک پذيري، مذاکره و متقاعدسازي از همترازان غربي خود جلوتر باشند که اين آيتم ها اتفاقا ربطي به آي کيو ندارد.

در خانواده هاي ايراني رقابتي براي کشف آي کيوي فرزندان وجود دارد.در اين خانواده ها کودکان بيرحمانه مورد قضاوت قرار مي گيرند . زيرا اگر کودکي داراي آي کيوي متوسطي بود انگ ناتواني و به دردنخوري مي خورد که باعث افسردگي براي کودک و والدينش مي شود. همين تصور از خود باعث توليد کم تواني در اشخاص مي شود.

تا اينجا همه ي بحث در اطراف موقعيت هاي اجتماعي فرد بود اما نمي توان منکر جنبه هاي ژنتيک هوش شويم. وقتي مي گوييم ايرانيان با هوش هستند ته ذهنمان جنبه هايي از ژنتيک را در نظر مي آوريم. اما جالب است که وقتي اسم ايران به ميان مي آيد مرزهاي ملي فعلي را مد نظر قرار مي دهيم. اما از نظر ژنتيک منظقه اي وسيع از شرق بين النهرين تا هند و آسياي مرکزي بايد مد نظر باشد. همه ي مردمان اين حوزه همانندي زنتيکي با ما دارند. در حالي که مقصود ما از هوش ايراني بشدت ملي گرايانه و در مرزهاي جغرافيايي فعلي است.

مهاجرت نخبه ها

دکتر شهرام يزداني چند سال پيش مقاله اي نوشت و در آن به اين نتيجه رسيد که مهاجرت نخبگان از کشور باعث کاهش ميانگين ضريب هوشي ايرانيان مي شودوي معتقد است که مهاجرت نخبگان از کشور  در دراز مدت ذخيره ي ژنتيکي کشور را نيز فقيرتر مي کند و در نسل هاي آتي روند انتقال ضرايب بالاي هوشي به نسل هاي آينده با اختلال مواجه مي شود. در سه دهه ي اخير حداقل ضريب هوشي متوسط ايراني ها صرفا به سبب مهاجرت ،سه واحد کاهش پيدا کرده است. اين ايده مخالفاني نيز داشت.

کدام کشورها با هوش ترند؟

مروري اجمالي بر نقشه آي کيوي جهاني که در سال 2006 منتشر شد، نشان مي دهد بالاترين متوسط آي کيو به حوزه چين، ژاپن و کره تعلق دارد.در سال 2014، فهرست منتشر شده ي آ ي کيو جهاني تفاوت چنداني با فهرست قبلي نداشت. کماکان شرق آسيا وسپس اروپا سردمداران بالاترين آي کيو در جهان هستند.

در فهرست جديد، سنگاپور با ميانگين عددي 108 در جايگاه نخست ايستاده است. پس از آن کره‌ي جنوبي با ميانگين آي‌کيو 106 در جايگاه دوم قرار دارد در اين فهرست، ژاپن با ميانگين 105 در جايگاه سوم و ايتاليا با ميانگين آي‌کيو 104 در جايگاه چهارم جهاني ايستاده است.مغولستان و ايسلند پنجم و سوييس در جايگاه ششم جهاني است.

اتريش، چين، لوکزامبورگ، هلند، نروژ و انگلستان با ميانگين 100 در جايگاه هفتم جهاني قرار دارند.  ‍‍‍‍‍

بلژيک، کانادا،استوني، فنلاند، آلمان، نيوزيلند، لهستان و سوئد با ميانگين 99 در جايگاه هشتم جهان هستند.کشورهاي آندورا، استراليا، جمهوري چک، دانمارک، دانمارک، فرانسه، مجارستان، لتوني، اسپانيا و ايالات متحده آمريکا با ميانگين آي کيو 98 در جايگاه نهم جهان ايستاده‌اند. بلاروس، مالت، روسيه و اوکراين با آي کيو 97 در مرتبه ي دهم هستند.

جالب است بدانيد ايران در کنار کشورهاي افغانستان، بليز، باهاماس، کلمبيا، اردن، جزاير مارشال، ميکرونزيا، مراکش، نيجريه، پاکستان، پاناما، پاراگوئه، عربستان سعودي، جزاير سليمان، اوگاندا، امارات متحده ي عربي، وانواتو، ونزوئلا با ميانگين آي کيو 84 در رديف 23 جهاني ايستاده است.که با آن‌چه به غلط در افکار عموم جا افتاده مغايرت دارد.

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و ششم، شماره 1060)