آفرينش بانوي دريا در بوشهر                        

- دکتر نورالدين اميري عضو هيات علمي دانشکده هنر ومعماري دانشگاه خليج فارس و شهردار پيشين بوشهر

پيشگفتار: از کارکردهاي اصلي المان شهري، زيباسازي شهرها، بالابردن ميزان دلبستگي ساکنين به فضاها و محيط‌هاي شهري است. طراحان و هنرمندان بسياري در کليه نقاط دنيا با پديد‌آوردن انواع المان شهري، زيبايي را به شهر و منطقه خود هديه کرده‌اند. انتخاب نوع المان و محل نصب يکي از موارد بسيار مهم است. المان شهري مانند نام يک شهر يا منطقه است. اين نماد مي‌تواند تداعي‌کننده عرف جامعه، ارزش‌ها و آرمان شهر باشد.

تحقيقات و بررسي هاي انجام شده نشان مي‌دهد که مجسمه‌هاي شهري نه تنها نقش زيباسازي فضاهاي شهري را به عهده دارند بلکه  اگراين نوع المان‌ها با درنظر گرفتن مولفه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و نقش بستر که در مجسمه‌هاي محيطي با فرم به صورت يک واحد در هم تنيده هستند، خلق شوند، مي‌توانند وظايف مهم و خطيري هم چون هويت بخشي به فضاهاي شهري، ايجاد تصوير ذهني، انتقال پيام‌هاي ارزشمند و مفاهيم معنوي و همچنين انتقال فرهنگ، تاريخ و... را در جامعه به عهده گيرند.

در اينجا براي اولين بار به چگونگي آفرينش تنديس بانوي دريا در بندر بوشهر پرداخته مي‌شود که از ايده به ساخت منتج شد.

ايده پردازي

تصوير اول

فاصله بوشهر تا عسلويه که گاه مسير به تنهايي مي‌گذشت با خود گفتگوها داشتم.

مرداد 1389 روزي  گرم، جاده‌اي شرجي زده که بندرت خودرويي سکوت جاده را مي‌شکست، ايستگاه‌هاي راديو را يکي يکي وارسي مي‌کنم سرود «اي ايران»  اثر ماندگار استاد روح الله خالقي در حال پخش است. ترکيبي  از شيريني، تلخي-  شادي، غم و اشک و غرور وجودم را فرا مي‌گيرد. ناگهان رهگذري در کسري از ثانيه نظر مرا به خود جلب نمود ولي گويي در ميان صداي بنان، ندايي ديگر آمد، ايران - مرز پرگهر- خاک پاک ميهن - سرچشمه هنر هماني است که کنار جاده ايستاده است.

با فاصله  برمي‌گردم به او سلام مي‌دهم، به  دعا آرزوي تندرستي مي‌کند، گفتگو بي‌واسطه با کلام و با واسطه به  آيينه ماشين شروع مي‌شود، جوياي احوال  فرزندان و همسرش مي‌شوم.

 ناگهان باران اشک بر گونه‌هاي  خشک و چروکيده‌اش جاري مي‌شود.

در ميان صداي  پر از بغض به انگشت اشاره دريا را نشانه مي‌رود، به تفصيل داستان زندگي خود را تعريف مي‌کند که رفت که بيايد و نيامد و سال‌هاست چشم به دريا هستم.

به مقصد که مي‌رسد آرام پياده مي‌شود، با کلي دعا بدرقه‌ام مي‌کند و ذهن مرا با حجمي سنگين از قصه دريا رها مي‌کند.

تصوير دوم

دفتر شهردار بوشهر- مهرماه 1398، غرق در روزمرگي‌ها و مشکلات جور واجور فرصتي پيش مي‌آيد تا به مبلمان شهري بخصوص المان‌ها بينديشم چرا که پس از تجربه موفقيت‌آميز خلق تنديس مرد سنگ درار، بدنبال طرحي از يک زن هستم چرا که ناديده گرفتن زنان در المان‌ها و تنديس‌هاي شهري  محسوس است. زن يا زناني که نماد وفاداري، عشق، ايثار و پايداري باشند. بي‌درنگ صفحه اينستاگرام خود باز و به بحث مي‌گذارم، پس از چند روز پيشنهادات گوناگوني دريافت شد.

آغاز ساخت

پس از چند هفته کلنجار رفتن با پيشنهادات و پيش دانسته‌هاي ذهني خود، ناگهان زني که از جنس دريا  که سال‌ها پيش در کنار جاده بذري در انديشه من کاشته بود روييد. لحظه، لحظه‌اي زيبا توام با هيجاني شيرين بود که جانم بيدار نموده بود. موضوع را با صادق سعيدي هنرمند خلاق  شهرداري بوشهر در ميان گذاشتم. پس از چندي استاد عطا صحرايي، يکي از تنديس‌سازان مطرح کشوري را به من معرفي نمود. پس طرح موضوع با استاد صحرايي و رفت و آمدهاي و گفتگوهاي طولاني، بالاخره درمورد کليات آن به جمع‌بندي رسيديم به اين صورت که:

ارتفاع: 5/3 متر - متريال: فايبر گلاس - روش اجرا: شامل مدلاژ، قالبگيري - مدت زمان اجرا: 3ماه.

با اين توضيح که در اين اثر حس انتظار و اضظراب با هم به تصويرکشيده شود بطوريکه هر دو حس، در دست‌هاي بانو نمايان باشد.

دست راست در مقابل صورت گرفته شود، علاوه بر اين‌که همچون سايباني در مقابل تابش آفتاب عمل مي‌کند در واقع نشانگر انتظار بانو و کاوش او از سوي درياست و دست چپ که در فشردن گوشه‌اي از لباس خود است، نشانگر اضطراب ناشي از دودلي و ترديد در بازگشت زوج خود از درياست.

انتخاب لباس محلي

پس از تکميل تقريبي مباحث فوق، بحث دوم که بحث جدي‌تري بود پوشش شامل تن پوش و پاي پوش بود. در اين بخش نيز پس از بررسي‌هاي لازم در اين خصوص بالاخره  با پژوهشگر لباس الهه غريب‌زاده  بحث و تبادل نظر به عمل آمد و بالاخره  با هماهنگي بين اينجانب و استاد صحرايي و استاد غريب‌زاده کار نوع لباس نيز به پايان رسيد.

در ادامه به توضيحات الهه غريب‌زاده اشاره مي‌گردد:

«چند ماهي از تبليغات گسترده کتاب (تاريخ لباس بوشهر) نگذشته بود که، با توجه  به پاسداشت  لباس‌هاي سنتي  اهالي استان بوشهر  به ‌عنوان يکي از مهم‌ترين جاذبه‌هاي فرهنگي منطقه و بازخواني قصه‌هاي فولکلور و عاميانه از پيران اين ديار ، شهردار بوشهر نورالدين اميري، اقدام به ساخت تنديس زن سنتي بوشهر جهت احياي اين مهم  نمودند تا يادآور شوند زحمات اين قشر جان‌باخته براي کسب رزق و روزي در آب‌هاي خروشان خليج‌فارس را.

لذا در نشستي ويژه در دفتر کار شهردار در آذر ماه 1398، به بررسي پژوهشي اين مهم پرداختيم. سپس به مدت سه ماه اتود طراحي لباس مجسمه، و با استفاده از  مستندات و عکس‌هاي زنان اصيل بوشهر بر آن شدم که نهايت دقت و ظرافت در اين اثر حفظ شود.

تنديس زن منتظر (بانوي دريا)، نمادي از لباس سنتي زنان بوشهري، عواطف و نحوه معيشت اکثر مردمان اين خطه مي‌باشد. خوشبختانه در اين تنديس مدل لباس سنتي بانوان  به نحوه‌اي ويژه نمود پيدا کرد؛  پيراهن چين دوره‌اي که ترسيم چين‌هاي لباس بر روي کمر يادآور نفنوف‌ها و دورچين‌هاست، طرح گل‌دار روي پيراهن که برگرفته از پارچه‌هاي وارداتي از کشورهاي اروپايي به‌ويژه انگليس بوده که تا به امروز ما همچنان شاهد استفاده اين نوع پارچه‌ها جهت دوخت پيراهن‌هاي اين دسته از بانوان هستيم.

 تقارن رديف گونه گل‌هاي بر روي پيراهن، نشان از دقت منحصر گونه‌اي است که در نگاه اول همان پارچه مذکور را  به نظر بيننده مي‌آورد.

پوشش سر، «مي نار» يا بهتر بگوييم «مقنا» و چين‌هايي که روي گردن در هنگام بستن قرارگرفته و اطراف سر و گردن را مي‌پوشاند به‌خوبي نمايان شد و در ادامه با چَلاّبه زرين کنار موهاي مجعد مواجه مي‌شويم. مدل شلواري که براي اين مجسمه در نظر گرفته شد ، فِستو بود همراه  تزيينات نقوش مربوطه و لايه‌هاي گلدوزي شده و پوشيدن نشان تعلق و تعهد زن عاشق در دست چپ  به‌دقت پياده شد. جذاب‌ترين بخش مجسمه که همان صورت زن جواني آراسته است که حالت انتظار در پرتره صورت و نگاه نافذ به سمت دريا براي بازگشت مردش از سفر دريايي، با لبخندي اميدوارانه بر لبان و نحوه گرفتن دامن به‌خوبي در آن ، گوياي مکنونات قلبي و عاطفي است. در ارتباط با پاپوش‌هاي مردمان بوشهر ما با انواع مختلفي روبرو بوديم ولي در جوار نوار ساحلي با توجه به روايت اعتمادالسلطنه و همچنان عکس‌هاي برجاي‌مانده از زنان پابرهنه يا نشسته بدون پاپوش، دمپايي‌هاي ساده، كفش (جوتي)، دمپايي چنگکي و نوعي صندل معروف به «كُووش» را در ادوار مختلف شاهد بوديم که ساده‌ترين و پراستفاده‌ترين آن را براي اين مجسمه برگزيديم».       

بالاخره پس  از طي مراحل  فوق و دريافت ديدگاه‌هاي گوناگون تنديس آماده شد فروردين 1399 در محل فعلي (حد فاصل ميدان ريسعلي دلواري و ميدان المپيک بر کرانه خليج پارس) روبروي نصب گرديد.