اظهارت اخیر رئیس جمهوری مبنی بر این که «از دو دستگاه مهم نظرسنجي خواسته‌ام نظر مردم را بگيرند كه آیا با حركت دولت موافق هستند و آنهايي كه مخالف هستند چند درصد هستند.» در محافل رسانه ای و سیاسی بازتاب های مختلفی داشت. برخی آن را به معنای اشاره رئیس جمهور به رفراندوم درباره رابطه با امریکا تعبیر کردند. حال آن که به عقیده ناظران سیاسی این سخنان معطوف به حرکت اخیر دیپلماسی دولت بود. با دکتر محمدجواد حق شناس استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب در این باره گفت وگو کرده ایم. 

آقای حق شناس، آيا به‌طور كلي فكر مي‌كنيد نظرسنجي مي‌تواند تأثيري بر سياست خارجي ما داشته باشد؟ 

سياست خارجي حتي در كشورهايي كه به صورت فدرال اداره مي‌شوند داراي ساختاري متمركز است و از ثبات برخوردار است. در كشورهايي كه داراي احزاب مختلف هستند و در هرانتخابات با هم رقابت مي‌كنند وقتي حزب پيروز روي كار مي‌آيد، رئوس وزارت خارجه دچار تغيير مي‌شوند و نه بدنه آن. چرا كه منافع ملي مهم‌ترين شاخص در حوزه تصميم‌گيري وزارت خارجه است و اين موضوع مورد دقت قرار مي‌گيرد. در برخي از كشورها وقتي مي‌خواهند در مورد مسأله مهمي تصميم‌گيري كنند سراغ همه پرسي مي‌روند. 

اما ما صحبت از نظرسنجي مي‌كنيم و نه رفراندوم،تفاوت‌هاي اين دو مقوله به نظر زياد مي‌رسد، درست است؟ 

همه پرسي يك قانونگذاري مستقيم است.اين روند شايد در كشورهايي مثل سوئد بيشتر رواج داشته باشد كه وقتي مي‌خواهند تصميمات مهمي اتخاذ كنند به آراي عمومي مراجعه مي‌كنند و اين آرا نتيجه نهايي را تعيين مي‌كند. 

اما بين نظرسنجي و همه پرسي تفاوت وجود دارد. نظرسنجي امروزه ابزاري است براي اين‌كه ياري رسان تصميم گيران باشد.در اين روش مخاطبان مورد پرسش قرار مي‌گيرند و بر اساس آن به ارائه خدمت مي‌پردازند. 

اگر بخواهيم اين را به دولت تسري بدهيم، نظرسنجي چگونه عمل خواهد كرد؟ 

دولت‌ها مهم‌ترين منبع قدرت هستند و طبيعتاً براي يك دوره انتخاب مي‌شوند. رؤساي اين دولت‌ها در دوران تبليغات انتخاباتي يكي از مواردي كه را توضيح مي‌دهند سياست خارجي است.البته بايد توجه داشت اين بخش از سياست كشور بسيار مورد توجه مردم نيز هست و مردم در رأي نهايي خود اين موضوع را لحاظ مي‌كنند. زماني كه آن حزب و يا آن كانديداي انتخابات به رياست جمهوري مي‌رسد سعي خواهد كرد شيوه‌هاي خود را اجرايي كند. اما ممكن است ايده‌هاي او در كشورش دچار اختلاف نظرهايي باشد. مثلاً مجلس ونهادهاي قدرتمند يا احزاب مخالف در اين زمينه با او چالش داشته باشند از اين رو دولت براي اين‌كه از اقتدار برخوردار شود و بر صحت عمل خود اطمينان يابد از ابزار نظرسنجي استفاده مي‌كند. نظرسنجي مي‌تواند به كمك سياستگذاران بيايد تا تصميم مناسب را اتخاذ كنند و يا از افكار عمومي درباره آن موضوع اگاه شوند. 

آيا آگاهي داشتن از نظر مردم تضمين‌كننده ادامه روندي است كه مردم به آن نظر مثبت داشته‌اند؟ 

نظرسنجي چيزي را ضمانت نمي‌كند. از آنجايي كه در كشور ما بخش مستقلي براي نظرسنجي وجود ندارد بسياري از آمارها قابل استناد نيست بلكه يك شمايي از آنچه هست را به ما نشان مي‌دهد.با توجه به برخوردهايي كه در چند سال گذشته با مبحث نظرسنجي صورت گرفته است ما شاهد پا گرفتن نهادهاي تخصصي نبوده‌ايم. نظرسنجي‌هايي هم كه انجام مي‌شود معمولاً از سوي نهادهاي دولتي و نظامي انجام مي‌شود. مثلاً بسيج، صدا و سيما، جهاد دانشگاهي و ناجا. اين نظرسنجي‌ها معمولاً موردي و در خصوص مسائل خود آن نهاد صورت مي‌گيرد. سازمان‌هاي نظرسنجي مستقل مي‌توانند مورد اعتماد همه نهادها و از سوي ديگر افكار عمومي قرار گيرند. 

آيا پرسش از مردم آن‌ها را به سمت نشاط سياسي و اين‌كه در روند اداره امور هم سهيم هستند سوق نمي‌دهد؟ 

در قانون ما، تعريف نشده است كه سياست‌هاي جزئي‌تر برآمده از افكار عمومي باشد. نهايتاً مردم در انتخابات مي‌توانند نظر خود ر ا با يك پشتوانه حقوقي نشان دهند. 

تأكيد مي‌كنم نظرسنجي يك ابزار است كه مي‌تواند درتصميم‌گيري بهتر كمك كند.اما در مورد خاص سياست خارجي بايد توجه داشت كه منافع ملي و منافع متقابل و توان و قدرت كارشناسي و ديپلماتيك تعيين‌كننده است و ابزارهاي قابل اعتماد‌تر و آزموده‌تري است.