سلامي و كلامي ...

شهرونداني هميشه شهروند

یونس قیصی زاده : بالاخره پس از گذشت قرنهاي بسيار از جنگ و تجاوز و كشتار انسانها بر عليه يكديگر، دموكراسي راه حل توافقي انسانها براي حكومت و زندگي گرديد. اما دموكراسي نياز به انسانهايي فعال، مطلع و مسئوليت پذير دارد. آنچه كه آن به عنوان شهروندي ياد مي شود. براي زندگي بهتر، نياز به شهرونداني است كه بتوانند فعالانه در اجتماع حضور داشته و در قبال خود و اجتماعشان، مسئوليت پذير باشند.

خوشبختانه دولت دكتر روحاني تاكنون توجه خاصي به مقوله شهروندي داشته و انتشار مقدماتي «منشور حقوق شهروندي» از سوي دولت نشان مي دهد كه در اين زمينه سعي مي شود تا قانونمند و سازمان يافته به حقوق شهروندان پرداخته گردد. گرچه ميتوان اظهار داشت كه در سالهاي گذشته حقوق شهروندان در درجه چندم اهميت قرار داشته و به سادگي در مواجه با منافع قدرت و ثروت، ناديده انگاشته شده و به حساب نيامده است، اما توجه ويژه ساختار قدرت به اين امر، هرچند كه ممكن است همراه با نواقص و كاستي هايي هم باشد، جاي سپاس دارد.

اما نكته مهم در اين زمينه اين است كه نبايد مسئوليت حقوق شهروندي را كاملا بر دوش دولت و ساختار قدرت گذاشت و از اين طريق بدنه اجتماعي و مردم را بي نياز به فراگيري آموزه هاي شهروندي دانست.

از ديدگاه كيث فالكس (يكي از صاحب نظران مبحث شهروندي) "شهروندي يك موقعيت عضويت است كه شامل مجموعه اي از حقوق، وظايف و تعهدات است و بر برابري، عدالت و استقلال دلالت دارد."

بنا به اين تعريف كه مورد موافقت عمومي محققان شهروندي قرار گرفته است، شهروندان در هر جامعه، ضمن اينكه داراي حقوقي براي زندگي در اجتماع هستند، بايد وظايف خود را نيز به عنوان شهروند به درستي انجام داده و به تعهداتي كه بر دوش آنها گذاشته شده است نيز پايبند باشند. اما اين وظايف و تعهدات شهروندي چيست؟ در پاسخ به اين سوال بسيار مهم، مبحث جديدي در مقوله شهروندي گشوده ميشود و آن آموزش و تربيت شهروندان است.

اما تربيت و پرورش شهرونداني، به سادگي امكان پذير نمي باشد. گرچه در محيط خانواده و يا كار، مي توان برخي از آموزه هاي شهروندي را فرا گرفت، اما اين اندك، براي تجهيز شهرونداني فعال كفايت نكرده و اگر خواستار شهرونداني مسئول و فعال هستيم، نياز است تا آموزه هاي شهروندي به صورت سازمان يافته و هدفمند، از طرق مختلف از جمله مدارس در كودكي و نوجواني و همچنين از طرق آموزش بزرگسالي در سالهاي بعد از آن، آموزش داده شود. بنابراين اموزش شهروندي تنها مختص به سالهاي مشخصي از زندگي انسانها و يا قشر بخصوصي از افراد نيست، بلكه اين آموزش ها بايد به طور فراگيري همه افراد جامعه را در بر گيرد و به عبارتي حق همه افراد است كه بدون توجه به توانايي ها و يا موقعيت هايي كه در آن قرار گرفته اند، از آموزش هاي شهروندي استفاده  نمايند. همچنين آموزش هاي شهروندي بايد تنها در يك مقطع زندگي محدود نشده و به عبارتي دائمي بوده و در طول زمان امتداد داشته باشد. براي رسيدن به اين مهم، نياز به آموزش هاي متداول شهروندي وجود دارد بطوريكه تنها در محدود مكان مدرسه و دوران دانش آموزي، خلاصه نشود و به عنوان بخش اصلي تمام برنامه ريزي هاي اموزشي، مد نظر قرار گيرد.

بنابراين نياز ضروري است تا افراد جامعه با آموزه هاي شهروندي از جمله روحيه مشاركت جويي، آگاهي مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي و...، مسائل زيست محيطي، فرهنگ شهرنشيني، تقويت وفاق اجتماعي و قانون گرايي، انتقاد پذيري و انتقاد گري، آگاهي از حقوق شخصي و اجتماعي، پديده جهاني شدن و ارتباطات متقابل، صلح و توسعه پايدار، تحمل و بدباري و پذيرش ديگران، تقويت حس وطن پرستي، پذيرش تنوع و تكثر در جامعه، احترام به تنوع فرهنگي و... آشنا شوند.

به نظر ميرسد كه یک شهروند مطلوب برای جامعه ایران باید در سه حیطه با قلمرو دارای صلاحیتهای معینی باشد که عبارتند از:

1. «شناخت مدنی»: عبارت است از مجموعه ای از آگاهی ها، اطلاعات و درک و فهم مدنی. مولفه های آن که عبارتند از آگاهی از نحوه به دست آوردن اطلاعات، آگاهی از ساختار و نحوه عملکرد دولت، آگاهی از دیدگاه های احزاب عمده کشور، آگاهی از حوادث و رویدادهای جامعه، آگاهی از قوانین و مقررات اجتماعی و آگاهی از حقوق شخصی و بین المللی.

2. «توانایی مدنی»: عبارت است از مجموعه از مهارتها، قابلیت ها و توانمندی هایی که هر فرد برای زیست در جامعه ای که در آن زندگی می کند به آنها نیاز دارد و مؤلفه های آن عبارتند از توانایی مشارکت با دیگران، توانایی انجام امور بدون اتکا به دیگران، توانایی اتخاذ تصمیمات منطقی و توانایی رفتار بر اساس اصول اخلاقی و مذهبی مطلوب.

3. «نگرش مدنی»: که عبارت است از مجموعه ای از طرز تلقی ها، باورها و دیدگاه هایی که برای یک شهروند خوب ضروری است و مولفه های آن عبارتند از، پذیرش تنوع و تکثر در جامعه و احترام به آن، داشتن اعتقادات و باورهای مستقل، داشتن روحیه مسئولیت پذیری، دارا بودن حس وطن پرستی، داشتن روحیه بردباری و تحمل، داشتن روحیه انتقادپذیری، دارا بودن روحیه قدرشناسی نسبت به میراث فرهنگی و هویت مذهبی ملی.

براي آموزش صلاحيتها و مولفه هاي شهروندي و آموزش شهروندان، سياست ها، برنامه ها، تاكتيك ها، موقعيت ها، مكان ها، ابزارها و راههاي مختلفي وجود دارد كه در صورت تعامل و هماهنگي آنها در اين زمينه مي توان به هدف رسيدن نتايج آموزش شهروندي اميدوار بود.

از جمله روش هاي آموزش شهروندي استفاده از رسانه ها و از جمله مطبوعات است. البته نياز به كنكاش فراواني نيست تا دريابيم كه انسانها در جهان كنوني، به شدت زير سايه رسانه ها قرار داشته و زندگي ما به نحو عميق و گسترده اي تحت تاثير محتوا و حضور رسانه ها، قرار گرفته است. البته در اين راه بايد اظهار داشت كه دست اندركاران ارتباطات نيز به طور وسيعي سعي دارند تا ضمن تحت پوشش بردن بيشتر مخاطبان، به انحاي گوناگون بر آنها تاثير گذاشته و از جنبه هاي مختلف، زندگي آنها را دچار تغيير و تحول و نوآوري نمايند. از اين رو در آموزش شهروندي، نمي توان نقش رسانه ها و از جمله مطبوعات را ناديده گرفت و در بررسي تاثيرات آموزش شهروندي در تربيت افراد، به سادگي از كنار آن گذشت.