طراحی سایت
تاريخ انتشار: 30 مرداد 1393 - 11:19
بازخواني 28 مرداد در گفت‌وگو با محمدمهدي جعفري:

متاسفانه جامعه ما جامعه فراموشكاري است. يك فراموشي ارثي در بين اين جامعه است. گذشته تاريخي خودش را فراموش مي?كند. ما نبايد هميشه از صفر شروع كنيم و آزمايش و خطا را هميشه انجام بدهيم، بلكه بايد از گذشته خودمان حالا تاريخ خيلي دور را به كنار بگذاريم و از مشروطيت، كودتاي 1299، دوران رضاخان، شهريور 1320 و بعد تا 28 مرداد اين را به عنوان تجربه?يي فرا راه خودمان...

 

بازخواني 28 مرداد در گفت?وگو با محمدمهدي جعفري
فراموشي آفت مردم ما است
مساله اصلي 28 مرداد سياست بود
 

اعتماد: سياستنامه| محسن آزموده/ 28 مرداد در ادبيات سياسي و اجتماعي ايراني نامي آشناست، اسمي براي اعلام جهت گيري ها و صف بندي ها. گويي همه آنها كه دستي در مسائل سياسي و فرهنگي دارند ، گريز و گزيري از آن ندارند كه درباره آن موضع گيري كنند: آيا نفت بايد ملي مي شد يا خير؟ آيا ملي شدن آن به آن شكل درست بود يا غلط؟ آيا آن كودتا بود يا خير؟ نقش گروه ها و احزا ب سياسي در آن چه بود؟ مصدق چطور سياستمداري بود؟ و ... پرسش هايي از اين دست گويي پايان ناپذيرند. 28 مرداد همچنان ايران و مردمانش را تكان مي دهد. چندي پيش اسنادي توسط آمريكايي ها مبني بر دست داشتن انگليسي ها در كودتا منتشر شد، دولت بريتانيا در اين باب واكنشي از خود نشان نداد، اما اين واقعه اشارتي بود بر اينكه 28 مرداد همچنان براي ايرانيان زنده است. شاهد مثال ديگر كتاب اخير يرواند آبراهاميان بود كه با واكنش ها و بحث? هاي فراوان مواجه شد. عجالتا به نظر مي رسد بحث ها درباره سال هاي پاياني دهه 1320 ادامه خواهد داشت و بر اين اساس چاره يي جز بازخواني و بازخواني مكرر آن نيست

علي وراميني/ 61 سال مي?گذرد. اما همچنان تب آن فروكش نكرده است. كودتاي 28 مرداد سال 1332، همواره پژوهشگران حوزه?هاي مختلف علوم انساني را به خود جذب كرده است. انگاري هركه در اين ملك و آبادي قلمي مي?زند يا سخني مي?راند بايد تكليف خود را با اين رويداد مشخص كند. هر روز صحبت از سندي جديد درباره آن زمان مي?شود، هر روز نظريه?يي جديد در اين باب منتشر مي?شود. امريكا سال?ها پيش و دولت انگلستان جديدا اسناد دخالت?شان در كودتاي 28 مرداد را منتشر مي?كنند اما همچنان در داخل افرادي مثنوي هفتاد من كاغذ مي?نويسند كه 28 مرداد كودتا نبوده است و حرف?هاي نخ نمايي كه بارها شنيده?ايم. اما مثل اينكه گريزي نيست. همچنان بايد گفت و شنيد. همچنان زود است كه به يك جمع?بندي برسيم و از اين تجربه تاريخي استفاده ببريم. اين?بار به سراغ مهدي جعفري رفتيم تا ببينيم او در اين باب چه نظري دارد. يار ديروز آيت?الله طالقاني و استاد بازنشسته امروز دانشگاه شيراز علاوه بر پژوهش در اسلام و به خصوص نهج البلاغه، از مبارزان سياسي قبل از انقلاب و فعالان سياسي بعد از انقلاب است. وي كه در دوره اول مجلس شوراي اسلامي نماينده مردم دشستان بود علاوه بر مطالعاتش در باب تاريخ معاصر ايران، همنشين افرادي بوده است كه در ملي شدن صنعت نفت و حوادث بعد از آن نقش عمده?يي داشتند. افرادي مانند مرحوم مهندس بازرگان. در ادامه گفت?وگوي« اعتماد» با ايشان درباره 28 مرداد از نظر مي?گذرد.



محققاني مثل آبراهاميان 28 مرداد را نقطه عطفي در تاريخ ايران مي?دانند، نقطه عطفي كه حداقل بخشي از تاريخ معاصر را به دو دوره قبل و بعد از اين اتفاق تبديل مي?كند. شما با نقطه عطف بودن اين رويداد موافقيد؟ اگر جواب مثبت است، چه مولفه?هاي اين ويژگي را رقم مي?زند؟


صد درصد نمي?شود گفت، اما تا اندازه?يي نقطه عطف است. ما نقطه عطف?هايي در تاريخ داريم كه برخي مهم?تر و برخي اهميتش كمتراست. مثلا در تاريخ معاصر شايد بتوان گفت كودتاي 1299، شهريور 1320، 28 مرداد 1332، 15 خرداد 1342، انقلاب 1357 اينها همه نقطه عطف هستند ولي برخي اهميت كمتري دارند و برخي اهميت بيشتري دارند. بستگي دارد به اينكه از چه منظر به آنها نگاه كنيم. اگر از نظر تاريخ سياسي بخواهيم نگاه كنيم بله 28 مرداد در واقع يك واقعه تصادفي و زود گذر نبود، بلكه حاصل طرح?ها و نقشه?هاي فراواني بود كه از همان اوايل قرن 14 هجري يعني در واقع از همان 1299 به بعد در بينِ نمي?گويم استعمارگران ولي كساني كه در غرب مي?خواستند نقشه خاورميانه را عوض كنند انجام گرفت. قدرت?هاي غربي و در راس ايشان بريتانيا در آن زمان رضا خان را بر ايران مسلط كردند، آتاترك را بر تركيه مسلط كردند و در كشورهاي عربي تغييراتي به وجود آوردند. ولي ايران ويژگي خاص خودش را داشت، يعني به علت ويژگي?هاي فرهنگ ايراني-شيعي، نمي?توانستند همان عملي را در ايران انجام بدهند كه در تركيه يا در در واقع عثماني انجام دادند. از اين جهت كوشيدند در شهريور 20 يك نوع فضاي سياسي باز ايجاد كنند تا مردم يك سوپاپ اطميناني پيدا كرده باشند. بعد از آن در اين فضاي باز سياسي نيروها هم به صورت سازماني و هم به صورت فردي به حركت در آمدند. دكتر محمد مصدق در چنين بستر و زمينه?يي ظهور پيدا كرد. ايشان سابقه درازي در مبارزات و فعاليت سياسي داشت كه ريشه در دروان مشروطه و حتي قبل از مشروطه دارد. مسائل جهاني را در تحصيلاتش در فرانسه، سوييس آموخته است. هم در حقوق و هم در رشته اقتصاد آگاهي از اوضاع جهان دارد.

نيروهاي مذهبي در اين فعاليت?ها چه نقشي داشتند؟


جريان?هاي مذهبي نيز در اين مبارزات نقش موثري داشتند. منظور از جريان?هاي مذهبي تنها آيت?الله كاشاني نيست بلكه حمايت جامعه مذهبي ايران چه در تهران و چه حتي قم و مشهد و جاهاي ديگر بود. جامعه مذهبي خود در آن زمان از استعمار انگليس به تنگ آمده بود. به دنبال جرقه?يي مي?گشتند و وقتي فرياد دكتر مصدق به خصوص در مورد ملي شدن نفت بلند شد، جامعه مذهبي هم آن راه خلاص شدن از شر استعمار يا به اصطلاح خودبيگانه را پيدا كردند. حتي براي ملي شدن نفت سه تن از مراجع بزرگ يعني آيت?الله فيض، آيت?الله صدر (پدر امام موسي صدر) وآيت?الله خوانساري (سيد محمد تقي خوانساري كه استاد آيت?الله طالقاني هم در آثارش از ايشان آن نام مي?برد) فتواي شرعي صادر كردند. وقتي اين دو نيرو (ملي- مذهبي) در كنار هم قرار گرفت استعمار كهن يعني بريتانيا، از استعمار نو يعني امريكا كمك گرفت. حتي شوروي كمونيست نيز كه ادعاي عدالت?طلبي مي?كرد، در آن زمان موافق با ملي شدن نبود. چنان كه كارشكني?هاي حزب توده و عوامل شوروي كاملا اين مساله را نشان مي?دهد. به هر حال اينها همه يك تاريخ جديد و يك موقعيت جديد ايجاد كردند.

از اين جهت و با توجه به اين نكات مي?توانيم بگوييم كه بله 28 مرداد نقطه عطفي در تاريخ سياسي ايران است و مي?توان قبل از آن را دوران آشفتگي، دوران شبيه به حالات بلوغ يك جوان تشبيه كرد. يك جوان در حال بالغ شدن، در حال رشد كردن گرفتار تشويش ذهني مي?شود، حرف?هايي دارد و عجله مي?كند. جامعه ايران هم در آن زمان اينچنين بود و وقتي به رشد رسيد استعمارگران كوشيدند با 28 مرداد آن را به تعويق بيندازند. اما به هر حال بعد از 28 مرداد ما تاريخ جديدي داريم.

بعد از گذشت 60 سال از اين اتفاق همچنان شاهد ظهور مخالفان و موافقان جريان ملي شدن نفت و كودتاي 28 مرداد، دكتر مصدق و... هستيم. چرا تب اين رويداد فروكش نمي?كند؟ اين همه موضع گرفتن اقتصاددانان، روشنفكران، سياستمداران و... از چه زاويه?يي قابل تحليل است؟

متاسفانه جامعه ما جامعه فراموشكاري است. يك فراموشي ارثي در بين اين جامعه است. گذشته تاريخي خودش را فراموش مي?كند و دشمن هم از همين موضوع استفاده مي?كند. يعني دشمن نمي?آيد مستقيما نسبت به مردم دشمني كند بلكه دنبال زمينه مي?گردد كه از يك پنجره?يي نفوذ كند. اين فراموشي آفت بسيار بدي براي اين مردم است. چون اين مردم با اين فراموشي از گذشته?ها تجربه نمي?اندوزند و تجربه نمي?گيرند، درس نمي?گيرند. 28 مرداد با آن تحليل?هايي كه عرض كردم. تحليل?هاي مختصركه حالا شايد هم نادرست عرض كردم و در تاريخ سياسي ملت ايران نقطه عطف است. ما نبايد هميشه از صفر شروع كنيم و آزمايش و خطا را هميشه انجام بدهيم، بلكه بايد از گذشته خودمان حالا تاريخ خيلي دور را به كنار بگذاريم و از مشروطيت، كودتاي 1299، دوران رضاخان، شهريور 1320 و بعد تا 28 مرداد اين را به عنوان تجربه?يي فرا راه خودمان براي حال و آينده قراردهيم. از اين جهت چون 28 مرداد از همه اين نقطه عطف?ها مهم?تر است تجارب خيلي بيشتري هم دارد. يكي همين اختلافاتي كه الان در ميان ما مردم وجود دارد كه هنوز بعد از 60 سال بعد از 28 مرداد عده?يي آن را كودتا نمي?دانند، عده?يي دكتر مصدق را مقصر مي?دانند، عده?يي استعمار را مقصر مي?دانند ولي از عوامل و مولفه?هايي كه در درون خود ما بود و در ايران وجود داشت غفلت مي?كنند. ما بايد از اينها همه درس بگيريم و به عنوان يك تجربه?يي بسيار با ارزش استفاده كنيم و هرگز آن را فراموش نكنيم.

با وجود اينكه زمان خيلي درازي از كودتاي 28 مرداد نمي?گذرد و هنوز افرادي هستند كه در آن وقت حيات داشته و حوادث را از نزديك لمس كرده?اند، روايت?هاي گوناگون و حتي بعضا متناقضي از آن رويداد مي?بينيم. به نظر شما علت اين قضيه چيست؟

28 مرداد نتيجه يك سلسله اقدامات مخالف و موافق بود كه در ايران و خارج از كشور انجام گرفت و اصل اين كودتا انگليسي بود اما به ظاهر نام امريكا و پول امريكا تمام شد. يكي از دلايل همين بود كه انگلستان در زير پرده اقدامات و توطئه مي?كرد، از اين جهت روايت?ها هم خيلي پيچيده و مختلف شده است. الان اسناد و مداركي كه از آرشيو وزارت امور خارجه امريكا، سازمان سيا، وزارت امور خارجه امريكا و جديدا از سوي دولت انگليس منتشر شده است تقريبا مسائل را روشن مي?كند. ولي همان وقت مي?گفتند كه مثلا براداران رشيديان، يا فلاني در كودتا دست داشتند. بعدها معلوم شد كه نخير، افراد ديگري هم در اين جريان دست داشته?اند. بعضي?ها با اقدامات?شان و بعضي?ها هم با سكوتشان. يكي ديگر از دلايل اين است كه افرادي كه در بطن آن حوادث بودند گرايش?ها و منافع مختلفي داشتند. به همين دليل روايت?هاي مختلفي هم از آن جريان كودتا نقل كردند. ولي اگر ما مثلا مجموع اين مسائل را به صورت مستند و از منابع بي?طرف دنبال بكنيم خواهيم ديد كه نه اين مساله خيلي هم روشن است. مثلا آقاي دكتر محمود كاشاني مي?گويند كه در 25 مرداد دكتر مصدق عليه پدرمن كودتا كرد.

در صورتي كه از آن طرف ادعا مي?كنند آيت?الله كاشاني كه به وسيله آقاي سالمي نامه?يي به دكتر مصدق داده است و به آن هشدار داده كه ممكن است عليه شما كودتا بكنند و بايد متوجه باشيد. دكتر مصدق هم گفتند من مستظهر به مردم هستم. پس معلوم مي?شود كه بعد از 25 مرداد هم كه آيت?الله كاشاني «البته به ادعاي اينها» مي?خواستند به دكتر مصدق كمك بكنند. به هر حال اين مسائل باعث مي?شود كه روايت مختلف باشد.

يا يكي از آقايان از جانب حسين مكي نقل مي?كند كه در سال 61 يا 62، دكتر محمود كاشاني نزد آقاي حسين مكي مي?رود و از او مي?خواهد اسنادي ارائه كند كه نشان دهد مصدق به انگليس وابسته بوده است. حسين مكي كه در آغاز با دكتر مصدق بود، بعدها با ايشان اختلاف پيدا كرد و از ايشان فاصله گرفت. اما به هيچ?وجه وابسته به دربار يا انگلستان نشد. حسين مكي در آنجا خواسته آقاي كاشاني را قبول نمي?كند و بيان مي?كند كه «به هيچ?وجه اين?طوري نيست، دكتر مصدق نه?تنها انگليسي نبود بلكه ضد انگليسي هم بود. من چنين كاري نمي?كنم. من با ايشان اختلاف داشتم و دارم ولي به هيچ?وجه حاضر نيستم همچين دروغي بگويم». از آن طرف هم دربار از 1332 تا 1357 به?شدت عليه دكتر مصدق به اشكال مختلف تبليغ مي?كرد. حزب توده هم بود، برخي از روحانيان هم بودند، اينها همه عليه دكتر مصدق و عليه نهضت ملي و مليون تبليغ مي?كردند و لذا اين تناقض?ها پيش آمده است. يا باز يكي از افراد مخالف كه خيلي هم فعال بودند دكتر بقايي بود. دكتر بقايي در سال 1340 خودشان را كانديداي نمايندگي مجلس كردند و جمعيت زيادي هم دور ايشان جمع شدند. اما بعدا نمي?دانم حالا به چه دليل به زندان افتادند. در آنجا كتابي نوشتند تحت عنوان خيانت?هاي دكتر مصدق كه كتاب خيلي مفصل و حجيمي هم بود. بعد از آن هم عليه دكتر مصدق سخنراني كردند، كتاب نوشتند و بيانيه دادند و بعد هم كه ساواك آزادش كرد همچنان عليه مصدق بسيار فعال بود. بعدا معلوم شد كه ايشان وابسته به انگلستان بودند و يكي از دلايلي كه اعتبار نامه ايشان در مجلس تصويب نمي?شود وابستگي?اش به حزب زحمت?كشان است. اين موضوع را آقاي آيت كه دوست ايشان است هم تاييد مي?كند.

ميراث ملي شدن نفت براي مردم ايران چه بود؟ عده?يي معتقدند كه ميراث اين اقدام براي سياست و اقتصاد ايران تخريبي بود. نظر شما چيست؟


اينان مساله نفت را صرفا يك مساله اقتصادي به شمار مي?آورند. از بعد اقتصادي هم بايد ذكر شود كه بعد از تحريم?هاي نفتي ايران در آن زمان، دكتر مصدق بحث اقتصاد منهاي نفت را بيان كرد. دولت وي با عرضه اوراق قرضه ملي و همچنين تشويق بازاريان به صادرات توانست براي نخستين?بار در تاريخ ايران تراز صادرات و واردات را مثبت كند. اما مساله اصلي آن زمان سياسي بود. چه دكتر مصدق و چه آيت?الله كاشاني هدف اصلي?شان مبارزه با استعمار بود. ما بعد از انقلاب هم زير بار امريكا نرفتيم و به همين خاطر هم هشت سال به ما جنگ تحميل كردند و هم انواع تحريم?ها. ?
 
 
 
 
 
چكيـده گفت و گو
 
28 مرداد در واقع يك واقعه تصادفي و زود گذر نبود ، بلكه حاصل طرح?ها و نقشه?هاي فراواني بود

دكتر مصدق سابقه درازي در مبارزات و فعاليت سياسي داشت كه ريشه در دروان مشروطه و حتي قبل از مشروطه دارد

براي ملي شدن نفت سه تن از مراجع بزرگ ؛ آيت?الله فيض، آيت?الله صدر وآيت?الله خوانساري فتواي شرعي صادر كردند

جامعه ما جامعه فراموشكاري است. يك فراموشي ارثي در بين اين جامعه است. دشمن هم از اين موضوع استفاده مي?كند

عده?يي دكتر مصدق را مقصر مي?دانند، عده?يي استعمار را، ولي از مولفه?هايي كه در درون خود ما بود غفلت مي?كنند

بعد از تحريم?هاي نفتي ايران در آن زمان، دكتر مصدق بحث اقتصاد منهاي نفت را بيان كرد

نظرات کاربران
ارسال نظر

نام:

ايميل:

وب سايت:

نظر شما: