ناصر علیخواه

صاحب نظران یکی از دلایل پیشرفت جوامع توسعه یافته را وجود روحیه پرسشگری و تفکر انتقادی در بین دانش آموزان و سیستم آموزشی آن کشورها می دانند. همین روحیه پرسشگری و حس کنجکاوی است که باعث می شود دانش آموزان از همان روزهای نخست، همراه با یادگیری دروس خود، موضوعات درسی را با چشم و گوش بسته نپذیرند بلکه نسبت به آنها با روحیه انتقادی و پرسشگری مواجه بشوند و همین موضوع مهم در سیستم آموزشی به آنها کمک می کند که در بزرگسالی نیز، نسبت به وضع موجود جامعه خود راضی نباشند و همواره سعی کنند تا وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ... را به جلو ببرند و در گذشته نمانند.

چنانچه به سیستم آموزشی کشور خودمان نگاه کنیم به سادگی در می یابیم که روحیه پرسشگری و حس کنجکاوی و دیدگاه انتقادی تا اندازه بسیار زیادی در بین دانش آموزان از بین رفته و نادیده گرفته شده است. معمولا پرسش های دانش آموزان برای بهتر توضیح دادن موضوع درسی است و نه در چرائی و علت و دلایل آن. 

نظام آموزشی هر کشور به عنوان یک نظام پویا و هدفمند، در تولید و رشد علمی ‌نقش بسزا و سازنده‌ای را ایفا می‌کند و در صدد افزایش تولید دانش می‌باشد. در عصر دانش و نو‌آوری که منبع اصلی رقابت اقتصاد جهانی است نظام آموزشی هر کشور در تلاش است تا دانش تولید شده را در جهت افزایش نو‌آوری بر عهده گیرید. 

همه می دانیم که دانش‌آموزان منبع اصلی تولید دانش هستند و اصلی‌ترین دارایی‌ها به شمار می‌آیند، می‌بایست به شیوه مناسب بر دانش آنها مدیریت شود و تلاش کرد دارایی‌های نهفته در ذهن آن‌ها کشف شود تا این گنج به دارایی‌های با ارزشی تبدیل گردد. برای کسب دانش صرفاً آموزش و حضور فیزیکی در مکان‌های آموزشی مهم نیست بلکه با شیوه های گوناگون باید بر علم و دانش آنها بیافزاییم. از جمله این راهها تقویت روحیه پرسشگری در دانش آموزان است.

در کودکان پرسش کردن آغاز تفکر و آگاهی است. بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت عقیده دارند، پرسش خوب و درست، نصف پاسخ است. برخی نیز معتقدند، پایه و اساس هر اکتشافی، یک پرسش اساسی و بنیادی است. پرسشگری از جمله مهارت های مؤثری است که راه به پاسخ و یقین می برد و نهادینه کردن این رسم نکو، به معنای دست گیری مخاطبان برای رسیدن به سر منزل مقصود در جاده ی تعلیم و تربیت است. 

هم سؤال از علم خیزد هم جواب

همچو خار و گل که از خاک است و آب 

به راستی اگر بتوانیم فرزندانمان را به مهارت پرسشگری مجهز کنیم و به آن ها بیاموزیم که طرح پرسش، کلید دست یابی به پاسخ های بزرگ است، راه پر پیچ و خم آموختن را برایشان هموار کرده ایم. زیرا داشتن پرسش، به واقع مجهز کردن آنها به چراغی است که با آن می توانند جاده های تاریک را با نور دانش آسوده تر در نوردند. پرسش چراغی است در دست دانش آموزان برای عبور از کوچه های تاریک نادانی تا رسیدن به صبح روشن دانایی. این اعتبار تا بدان جا رسیده است که منزلت آدمیان را به پرسش هایی می دانند که در دل و دیده اش موج می زند، نه فقط پاسخ هایی که در ذهن دارد! بنابراین، این حکمت مشهور كه «علاج دانایی پرسش است»، جای بسی تأمل دارد. واژه ی «علاج» در حکمت فوق به معنای راه چاره است. بدین مفهوم که چاره ی دانایی، پرسش کردن است. بنابراین باید «پرسید» تا به کامروایی «دانستن» رسید.

شاید دکتر روحانی رئیس جمهور نیز با پی بردن به همین نقیصه در سیستم آموزشی بود که در جشن آغاز سال تحصیلی جدید، دانش آموزان را به پرسشگری تشویق کرد.

دکتر روحانی در این آئین خطاب به دانش آموزان سراسر کشور گفت: از همه چیز سوال کنید زیرا اساس و پایه یادگیری، علم، پیشرفت و ترقی، سئوال است. هیچ وقت از سوال کردن خجالت نکشید و هیچ دانش آموزی ، دانش آموز و همکلاسی و دوست خود را به خاطر اینکه مثلا سوالی که دقیق نبوده و یا به جا نبوده است، مسخره نکند بلکه باید همه همدیگر را تشویق به سئوال کنیم .

وی گفت: درباره همه چیز سوال کنید که مثلا چرا پایان ثلث باید این طور باشد و یا محیط زیست ما چرا اینگونه شده است؟

آقای روحانی افزود: دانش آموزان به مدرسه نمی آیند که فقط کتاب درسی را بخوانند و یا تکلیف منزل را انجام دهند و چیزی یاد بگیرند و در پایان سال امتحان بدهند و به کلاس بالاتر بروند. بلکه دبستان باید محیط شناخت دنیا ، جهان و کشورتان باشد و فکر کنید که آینده زندگی را چطور باید بسازید. اگر با سوال کردن جامعه و محیط زیست خود را بهتر بشناسیم و با تحقیق و کندوکاو روی زندگی عادی خود و عملکردمان جامعه را بهتر بشناسیم می توانیم آینده خود را روشن تر و مستحکم تر بنا کنیم.

رئیس جمهور گفت: اگر سوال کنید که پدران شما اجداد شما، شهدا و ایثار گرانی که برای جامعه مان و کشورمان جنگیدند و تلاش های علمی کردند و زحمات فراوان کشیدند برای ما چه کار کردند؟ می توانید با دیدی بازتر و فکری دقیق تر آینده بهتری برای خود متصور شوید همه چیز در گرو علم و دانش است.

روحانی ادامه داد: باید بدانید آینده شما علم و خدمت شما از همین کلاس ها، سوال ها، گفتگو ها و بحث ها ساخته می شود پس این فرصت را قدر بدانید زیرا بهترین سالهای زندگی شما است.

رئیس جمهور در این سخنان خود، موضوع مهم و حیاتی کشور را که توافق هسته ای هست نیز از یاد نبرد و در این باره به دانش آموزان گفت: دختران من پسران من تمام دانش اموزان این مرز و بوم همه 13 میلیون دانش آموزی که امسال و امروز به مدرسه می روید و تحصیل خود را آغاز می کنید همه دانشگاهیان باید بدانید با تلاشی که دولت انجام داده و تلاش دیپلمات های ما در مذاکرات هسته ای و موفقیت های حاصل از آن سبب شده که الان فضای جدیدی پیش روی کشور ما قرار بگیرد. حالا توقع داریم تمام غل و زنجیر هایی که به دست و پای کشورمان بسته بود باز شود تا بتوانیم با استفاده از فرصت های بدست آمده، پیشرفت بهتری داشته باشیم زیرا به دنبال پیشرفت می توان زندگی حال و آینده را متحول ساخت.

دکتر روحانی در ادامه سخنانش در مراسم آغاز سال تحصیلی درباره «پرسش مهر» امسال افزود: شما دانش آموزان عزیز که سرمایه اصلی کشور هستید پاسخ دهید که پس از توافق هسته ای فرصت های جدید پیش روی ما از نظر علمی ، فناوری ، محیط کار، اقتصاد و روابط با همسایگان و دنیا چیست؟

وی اضافه کرد: پس از توافق هسته ای شرایط بهتری که باید در زندگی داشته باشیم از نظر رفع مشکلات در عرصه های محیط زیست، آب و خاک، اشتغال و مسائل جوانان چیست و چگونه باید به بهترین وجه از این فرصت استفاده کنیم.

بیان این سخنان صریح و شفاف از سوی رئیس جمهور دولت تدبیر و امید، حجت را بر مسئولان کشور و مدیران آموزش و پرورش و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت تمام کرد و الان نوبت آنهاست که عرصه را در سال جدید تحصیلی برای پرسشگری دانش آموزان ایجاد کنند تا ضمن ایجاد و تقویت روحیه پرسشگری و انتقادی آنها، فضای جدیدی را در سیستم آموزشی کشور تجربه نمایند.