گذري بر تاريخ بوشهر :

شاغلان ايراني در کنسولگري انگليسي‌ها در بوشهر

مجتبي محمدي، محقق خليج فارس 

انگلستان يکي از دولت‌هاي اروپايي قدرتمند در فاصله قرن‌هاي هفدهم تا بيستم ميلادي در ايران است. در منابع تاريخي ايران هر گاه نام انگليس به ميان مي‌آيد ناخودآگاه نام خليج‌فارس و بندر بوشهر در ذهن تداعي مي شود. اگر چه در مورد حضور انگليسي ها در ايران کارهاي پژوهشي فراواني صورت پذيرفته است اما براي نگارش پژوهشي درخور و علمي که حقايق تاريخي را بدون حب و بغض بازگو کند کار چنداني صورت نگرفته است، که اين امر نيز خود مي‌تواند دلايل متعددي داشته باشد. اکثر منابع معتبر و اسناد از حضور فعال انگليسي‌ها در بوشهر بعنوان مهمترين بندر معتبر ايالت فارس در عهد قاجار نام مي‌برند، بوشهر چنان در معادلات سياسي و اقتصادي انگلستان تأثير گذار بود که بيشتر نمايندگان سياسي دولت هاي اروپايي و سياحان خارجي بوشهر را بندري انگليسي و محله بهمني بوشهر را نيز محله اي انگليسي نشين مي‌ناميدند. چرا که در محله بهمني انگليسي ها يک شهرک انگليسي تأسيس نموده بودند که برخوردار از امکانات زيرساختي چون پست و تلگراف هند و اروپ، پستخانه و منازل سازماني مجهز براي اتباع اين کشور بود. جداي از تنش هاي سياسي ميان انگليس و ايران از منظر اجتماعي که مسئله حضور آنان را در بوشهر بررسي نماييم متوجه تعاملات و مراودات اجتماعي نيز ميان آنان و مردم بوشهر خواهيم بود. نمونه اين مورد استفاده از نيروهاي بومي و محلي در ادارات تحت نظارت انگليسي‌ها و نمايندگي سياسي آنان در بوشهر است. يکي از مکان‌هايي که نيروهاي بومي بوشهري در آن فعاليت مي‌کرده اند کنسولگري انگليس در بوشهر بوده است. هر دو ساختمان کنسولگري انگليسي‌ها چه در محله کوتي و چه در محله سبزآباد از نيروهاي بومي بوشهري بهره مي‌برده‌اند. افراد و شخصيت‌هاي گمنامي که در کمتر منابعي نامي از آنان برده شده است. اين موارد نشان مي‌دهد که زندگي اجتماعي مردم سواي از قيل و قال‌هاي سياسي و از منظر و نگاه تاريخ به حرکت معمول خود در بستر زمان ادامه مي‌داده است. در واقع همان نگاه از پايين به تاريخ در اينجا خود را نشان مي‌دهد. طيف‌هاي گوناگون و مشاغل مختلف که مورد نياز کنسولگري بوده است در اين نهاد ديپلماتيک مشغول به کار بوده‌اند. عمده اين مشاغل عبارت بودند از: کارمند، پيشخدمت، خدمت‌گذار، سرايدار، رفتگر، باغبان، راننده کالسکه و اتومبيل، ناخداي قايق، راننده قايق، ملوان و آشپز. اين موارد نمونه‌هاي فراواني هستند که حکايت از حضور و فعاليت ايرانيان و بوشهري‌ها در کنسولياري انگليسي‌ها در اين بندر  مي‌کند. سند زير گوياي اين امر و برگي از تاريخ بوشهر در دوران قاجار و دوران پهلوي اول به شمار مي‌رود.

(هفته نامه نسیم جنوب، سال بیست و ششم، شماره 1058)