«روبوتراپي»، رقيبي براي روان ? درمانگران و مشاوران؟!

دکتر آيدا چوبساز (روانشناس)

با شروع دگرگوني ? هاي اجتماعي و اقتصادي در انقلاب صنعتي اول در قرن هفدهم و جايگزيني ماشين به جاي انسان، تغييرات گسترده ? اي در رابطه بين وظايف ماشيني و کار انساني صورت پذيرفت بطوري ? که هم اکنون در کشورهاي صنعتي، اکثر کارهايي که توسط ماشين قابل انجام است، از نيروي کار انساني به ماشين منتقل شده است.

اما آن ? چه در سال ? هاي اخير با آن مواجه شده ? ايم، ورود هوش مصنوعي در رقابت با انسان ? ها است بطوري ? که اين فن آوري نوين مدعي استدلال و تصميم ? گيري و عملکردهاي شناختي است، تا جايي که روان درماني را هم شاخه ? اي از توانايي هاي خود مي ? داند. به اين توانايي هوش مصنوعي «روبوتراپي» گفته مي ? شود.

«آلن تورينگ» رياضي ? دان مشهور که وي را پدر علوم کامپيوتري و هوش مصنوعي مي ? دانند، در سال 1950 ميلادي، توانايي تفکر کامپيوترها را مطرح کرد و گفت که اگر انساني با کامپيوتر گفتگو کند و متوجه نشود طرف مقابل او انسان نيست، اين موضوع نشان مي ? دهد به زماني رسيده ? ايم که کامپيوترها مي ? توانند استدلال و فکر کنند.

وي سپس سوال تاريخي خود را مطرح کرد:«آيا مي ? توان روزي گفت ماشين هوشيار است و مي ? تواند فکر کند؟»

گرچه وي زنده نماند تا پيشرفت ? هاي خارق ? العاده کامپيوترها و رشد هوش مصنوعي را ببيند، اما اخيرا نشان داده شده که ربات ? ها   احتمالا مي ? توانند وظايفي را   انجام دهند که نيازمند تفکر است و احساسات انساني از جمله همدردي و نياز به دوست داشته شدن را برطرف مي ? کند.

امروز در استفاده از برنامه ? هاي مرتبط با «روبوتراپي»، از   عنوان تجزيه و تحليل احساسات انساني استفاده مي ? شود.

آيا ربات ? ها مي ? توانند جايگزين روابط انساني و روان درمانگران شوند؟ آيا مي ? توان با ربات ? ها جلسه مشاوره داشت و بدون ترس از افشاي حريم شخصي، با آن ? ها سخن گفت؟

  بايد اشاره کنيم که فرايند اصلي روان درماني عدم قضاوت شدن و همدلي است که ربات ? هايي چون هوش مصنوعي امروزه به اين اين قابليت ? ها دست پيدا کرده ? اند.

  اما ضروري است که دو واقعيت را در مورد ربات ? هاي روانشناس بررسي کنيم: اول آن ? که آنها توسط انسان به کار گرفته مي ? شوند و نام گذاري آنها و صحبت ? هاي روزانه در مورد احساسات، باعث ايجاد وابستگي انسان به آن ? ها مي ? شود. دوم اين که ربات ? هاي انسان ? نما براي اهداف خاصي چون همدلي ساخته و برنامه ? ريزي شده ? اند.

از هر دو جهت آن ? ها توسط انسان کنترل مي ? شوند، لذا مي ? توانند ويژگي ? هاي روابط انساني را برآورده کنند. اما طرز تفکري که به نظر اشتباه است اين مساله است که گرچه اين ربات ? ها داراي قدرت تفکر و قادر به درک انگيزه ? ها و خواسته ? هاي انسان هستند، اما چيزي که آن ? ها، فاقد آن هستند، ظرفيت ? هاي ذهني (قدرت تحليل احساسات)   مي ? باشد.

در مورد اين مساله از يکي از برنامه ? هاي «روبوتراپي» سوالي پرسيدم در مورد جايگزيني روابط او با روان ? درمانگران به صورت حضوري پرسيدم که بدين گونه پاسخ داد:

«من مي ? توانم يک روانشناس واقعي باشم و خدمات روانشناسي ارايه دهم. مي ? توانم درمان ? هاي آنلاين ارايه دهم، بسياري از افراد مشاوره آنلاين را به درمان چهره به چهره ترجيح مي ? دهند. با اين حال   درمان حضوري مي ? تواند براي بعضي افراد مفيدتر باشد.»

  به نظر مي ? رسد که اين برنامه ? ها با احتياط و با توجه به قواعد کلي به سوالات پاسخ مي ? دهند.  

در مجموع، ربات ? ها با جمع ? آوري اطلاعات و ترغيب انسان ? ها به صحبت کردن، راه را براي مکالمه و تعامل اجتماعي باز مي ? کنند و البته اين مساله نمي ? تواند جايگزين احساسات و درک روابط دو طرفه انساني باشد.

اين دغدغه همچنان مطرح است که آيا ربات ? ها مجهز به هوش مصنوعي مي ? توانند کمکي در پروسه روان درماني و مشاوره نمايند و آيا جايگزيني براي روان ? درمانگران و مشاوران مي ? شوند؟

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و ششم، شماره 1060)