سقوط به حد بقا؛ از جان طبقه متوسط چه ميخواهيد

دکتر سجاد بهزادي

جهانگيري معاون اول رئيس جمهور مي گويد" شرايطي که امروز طبقه متوسط و ضعيف در آن قرار دارند جزء بدترين شرايط اقتصادي بعد از انقلاب است و اين حاصل فشار آمريکاييها است. "عزت الله ضرغامي رئيس سابق صداوسيما مي گويد"من مدتهاي طولاني است که خودم را براي انتخابات 1400 آماده کردم ... اولين مشکل اين است که ما طبقه متوسط را فقير کرديم." نمايندگان مجلس انقلابي نيز براي دعوت از ابراهيم رئيسي جهت نامزدي در انتخابات براي او نامه مي نويسند و مي گويند شرايط كشور بر طبقه متوسط جامعه فشارهاي سنگيني وارد كرده و "تداوم آن مي تواند به تعميق نارضايتي عمومي و کاهش سرمايه اجتماعي بينجامد."

 طبقه متوسط در آستانه انتخابات 1400؛ همه از طبقه متوسط سخن مي گويند. حتي اصول گرايان هم كه گفته مي شود طبقه متوسط پاشنه آشيل آنها است با احتياط بيش تر ميل به شعارهاي جذابي دارند كه طبقه متوسط را هدف قرار مي دهد. ولي به قول شهريار:

" آمدي جانم به قربانت ولي حالا چرا/ بي وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا"

طبقه متوسط در جامعه ايران از پاي درآمده است و به پايين ترين دهك هاي جامعه سقوط كرده است و براي بقا تقلا مي كند. اين طبقه مي خواهد از "ميان مايگي" عبور كند اما نمي تواند.

گفته مي شود از سال 2011 ميلادي به اين سو، حدود 8 ميليون شهروند ايراني که در طبقه متوسط دستهبندي ميشدند، به "طبقه متوسط پايين" (lower middle class) منتقل شدهاند.اين در حالي است كه در ديگر كشورها همچنان توسعه خود را وابسته به طبقه متوسط مي دانند و به قول ماكس وبر" منزلت" اين طبقه را ارج مي نهند.

سريع القلم در تازه ترين نوشته خود با اشاره به مطالعة مقايسهاي تاريخ دموکراسي در غرب، مي نويسد "ژاپن، کرة جنوبي و شيلي به وضوح معرف اين fact است که بدون طبقة متوسط قابل توجه، رسانههاي آزاد، رشد اقتصادي حداقل سه درصد و گسترش تشکلها، ايجاد سنتهاي دموکراتيک، دوامي نخواهند داشت."

در واقع طبقه متوسط خاستگاه بيشتر تحولات سياسي و اجتماعي در دولت هاي مدرن بوده است.

امروز همه نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري از نگراني خود نسبت به سقوط طبقه متوسط در جامعه ايران سخن مي گويند اما الگويي براي نجات آن ارائه نمي دهند.آنها شايد هم باور ندارند سقوط طبقه متوسط در حقيقت سقوط كل جامعه است و اگر طبقه متوسط ضعيف شود جامعه درجا مي زند و از حركت باز مي ايستد.

بر اساس تجربه هاي جهاني، نجات طبقه متوسط تنها از مسير توسعه سياسي واقتصادي مي گذرد و نامزدي كه در انتخابات، اساسا به توسعه نگاهي ابزاري دارد وآن را نسخه اي غربي مي داند نمي تواند دغدغه هاي جامعه متوسط ايران را نمايندگي كند.

طبقه متوسط موتور توسعه قلمداد مي شود و نمي توانيم توسعه را منهاي طبقه متوسط برنامه ريزي كنيم. طبقه متوسط در تمام دنيا افرادي باهوش هستند كه شعارهاي سياسي را مي شناسند و درك دقيقي از وضعيت دارند.

عناصر طبقه متوسط در ايران نيز اگر چه بي رمق شده است اما هم چنان متکثر است و روح مطالبه گري دارد. اگر از نجات طبقه متوسط شعار ميدهيد ابتدا بايد تشريح كنيد اين امر با كدام ساخت، ابزار والگو تحقق خواهد يافت.

طبقه متوسط ايران عليرغم همه مشكلاتي كه دارد زيستي راديكال نداشته است و تا زماني كه منزلت او لگدمال نشده است در برخورد با پديده ها وچالش هاي جامعه، كنش راديكال و آشوب گونه ندارد. اين طبقه درست است كه در تاريك ترين وضعيت فقر و محدوديت هاي سياسي بسر مي برد اما نبايد با شعارهاي غير واقعي با زيست و جان و افكار او بازي كرد.

طبقه متوسط جامعه ايران تا حد بقا سقوط كرده است و مقاومت او در برابر اين وضعيت نامحدود نيست و هر لحظه ممكن است شبه راديكال شود. امروز کاناليزه شدن امکانات اقتصادي وفضاي سياسي در كشور باعث شده که طبقه متوسط بيشتر به فكر "گذران زندگي" باشد تا توسعه سياسي.

اگر اين وضعيت در باطن، مورد دلخواه يک گروه سياسي اقليت باشد اول اينكه اشتباه ميكنيد و خطاي بزرگي است؛ دوم اينكه اين وضعيت به فرمولي از اقتدارگرايي خواهد انجاميد كه نظام سياسي را تهديد خواهد كرد.

تبخير طبقه متوسط منافع هيچ گروهي را تامين نمي کند. باور کنيم اين طبقه، همان موتور محرکه جامعه است و نشانه هاي پويايي جامعه در وسيع بودن اين طبقه است.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و چهارم – شماره 959)