استعداد يا تلاش

نسیم جنوب، حسين زيرراهي - مدرس مهارتهاي توسعه فردي

دكتر اندرس اريكسون پژوهشگر سوئدي و نويسنده كتاب قله با بررسي آزمايشگاهي يادگيري برخي رشته‌ها و همين‌طور زندگي نوابغ بشري به اين نتيجه رسيده است كه ژنتيك صرفا در ويژگيهاي فيزيكي مانند اندازه بدن نمود دارد و چيزي به نام استعداد ذاتي وجود ندارد. در عوض مقدار زماني که هر فرد به انجام يک کار اختصاص مي‌دهد بيشترين تاثير را در يادگيري آن دارد. همچنين افرادي كه در زمينه‌اي بيشتر كار مي‌كنند نه تنها مهارتشان بيشتر مي‌شود بلكه مغز آنان هم با ساخت مسيرهاي عصبي بيشتر و اختصاص بخشهاي بيشتري به آن فعاليت قويتر مي‌شود. به بيان ساده‌تر با تلاش بيشتر با استعدادتر مي‌شويد. البته موضوعي به نام انعطاف‌پذيري عصبي وجود دارد كه با بالا رفتن سن از آن كاسته مي‌شود. هرچند حتي در سنين كهولت هم انعطاف‌پذيري عصبي وجود دارد. بنابراين اگر فردي مقدار تلاشي كه لازم است تا در رشته خود در سطح جهاني برجسته شود را از سنين كودكي شروع نمايد ديگر سدي به نام استعداد در مقابل او وجود نخواهد داشت. مثلا موزارت در چهار سالگي حداقل چهار ساز را مي‌نواخته است. چون پدرش از دو سالگي با او كار مي‌كرده است. يا روانشناسي مجارستاني به نام لازلو پولگار در دهه هفتاد ميلادي براي اين‌كه ثابت كند استعداد ذاتي وجود ندارد تصميم گرفت فرزنداني به دنيا بياورد و با آموزش صرف شطرنج آن‌ها را به نوابغ اين رشته تبديل کند. او صاحب سه دختر به نام‌هاي سوزان، سوفيا و جوديت شد و همه آنها را به استاد بزرگ شطرنج و قهرمان جهان تبديل كرد. اريکسون همچنين معتقد است که تمرين بايد آگاهانه باشد‌     يعني همراه با تمركز، بازخورد، اصلاح، زير نظر مربي و به‌صورت تدريجي به سختي آن اضافه شود.

موضوع ديگري كه تا كنون گمراه‌كننده بوده است تست هوش است. همچنان خيلي‌ها فكر مي‌كنند تست هوش معياري براي رده‌بندي استعداد افراد است. درحاليكه تست هوش صرفا فرد را در همان زمينه‌ها مانند يادگيري تحصيلي مي‌سنجد نه موضوعات ديگر. حتي ثابت شده است هوش بالا در رشته‌اي مانند شطرنج كه به شدت فكري است هم صرفا در ابتداي راه تاثير دارد. در ادامه كساني كه بيشتر تمرين و تلاش كرده‌اند از باهوشها پيشي گرفته‌اند. نتيجه اين بحث اين‌كه كساني كه در كودكي به موضوعي علاقه داشته و در آن تمرين و تلاش بيشتري كرده‌اند سرآمد رشته خود شده‌اند و جامعه آنها را به عنوان استعداد ناب يا نابغه مي‌شناسد. موضوع ديگر اين‌که حتي نوابغ هم صرفا در همان زمينه‌اي که خيلي کار کرده‌اند سرآمد هستند. در زمينه‌هاي ديگر انسانهايي کاملا معمولي‌اند. اين موضوع نشان‌دهنده اين است که آن‌ها صرفا زمان و تلاش بيشتري را به آن فعاليت اختصاص داده‌اند. با توجه به اين‌که مهم است بخش بيشتري از تلاش‌ها در دوران کودکي انجام شود در نتيجه هر کسي  حداکثر وقت دارد در يکي دو زمينه برجسته شود.

خلاصه اين بحث اين‌که اگر دوست داريد در رشته‌اي علمي، هنري يا ورزشي موفق شويد بدانيد که چيزي به نام استعداد ذاتي وجود ندارد. کافي است آن مقدار زمان مورد نياز را به انجام تمرين آگاهانه آن فعاليت اختصاص دهيد. البته هرچقدر از سن پايين شروع نماييد بدليل انعطاف‌پذيري مغزي و وقت آزاد بيشتر سرعت يادگيري بيشتري خواهيد داشت.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1046)