عبدالخالق ماجدي: نکته بسيار مهم اينست که ابزاري بنام دمام و کنشي بنام دمام زدن بعنوان يک کنش جمعي/ اجتماعي بخاطر کارکردهاي اجتماعي اش بوده است که در "حافظه جمعي" و به تدريج به صورت يک "حافظه فرهنگي" /"ميراث فرهنگي" درآمده است و با سياهپوستان به سراسر دنيا به ويژه هند و ايران و کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس سفر کرده و ماندگار شده است.
دَمّام و جامعه شناسي
نسیم جنوب، عبدالخالق ماجدي
هفته قبل براي مراسم خاکسپاري يکي از بستگان به روستاي حصار بندر ديلم در استان بوشهر رفتم. طوايف لر ليراوي از قديم در اين منطقه سکونت دارند. چيزي که به صورت ويژه نظرم را جلب کرد حضور مرداني سياهپوست در مراسم بود در منطقه اي که قاعدتا مي بايست شاهد حضور مردان و زنان بلندقد با موهاي بور و پوست سفيد مي‌بوديم.
از يکنفر اهالي روستا پرسيدم که سياهپوستان روستا داراي چه ريشه اي هستند. پاسخ داد که اين سياهپوستان دراصل بندر ريگي هستند و بعدها در منطقه ليراوي ساکن شده اند.
بندر تاريخي ريگ در استان بوشهر با آن پيشينه تجاري - بازرگاني درخشان به صورت مستقيم از طريق داد و ستد چوب با منطقه زنگبار تانزانيا و بصورت غيرمستقيم احتمالا در تهاجمات استعمارگران پرتغالي ها به جزيره خارگ با سياهپوستان آفريقايي مواجه شده است.
مراسم خاکسپاري با دمام زدن شروع شد که سازي کوبه اي کاملا آفريقايي و پايه ثابت مراسمات آييني سياهپوستان بويژه در موقع شادي و سوگواري بوده است. دمام در ابتدا به عنوان يک رسانه و با هدف اطلاع رساني و اعلان شروع يک مراسم يا يک اتفاق و رويداد به اهالي استفاده مي شد.
بستگان از طريق فضاي مجازي اطلاعيه مراسم را به دستم رسانده بودند.بخشهاي مختلف مراسم هم با دوربين موبايل‌هاي اسمارت ضبط و به صورت آنلاين در فضاي مجازي به عنوان يک ميراث فرهنگي پخش مي شد.
از درآوردن صدا از پوست حيوانات شکار شده در آفريقا تا حضور دمام در مراسمات سوگواري جنوب ايران يک دنيا موضوعات جامعه‌شناسي وجود دارد.
تکرار کنشي بنام دمام زدن ابتدا در "حافظه فردي" و به تدريج در "حافظه جمعي"/"حافظه قومي" سياهپوستان ثبت شده و در بين نسل هاي سياهپوستان به صورت يک "ميم" اجتماعي-فرهنگي انتقال پيدا کرده است.
نتايج پژوهش‌هاي علوم اجتماعي در مورد "حافظه" اينست که بدون شک حافظه بصورت اجتماعي ساخته مي شود يعني اينکه ساختي اجتماعي دارد و اين گزاره در تحقيقات علوم پزشکي/عصب شناسي و روان شناسي هم اثبات شده است که حافظه/ذهن انسان به تدريج در جريان تماس با ديگران ساخته مي‌شود و اساسا حافظه/ذهن، زيستي اجتماعي دارد.
نکته بسيار مهم اينست که ابزاري بنام دمام و کنشي بنام دمام زدن بعنوان يک کنش جمعي/اجتماعي بخاطر کارکردهاي اجتماعي اش بوده است که در "حافظه جمعي" و به تدريج به صورت يک "حافظه فرهنگي" /"ميراث فرهنگي" درآمده است و با سياهپوستان به سراسر دنيا به ويژه هند و ايران و کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس سفر کرده و ماندگار شده است.
جالب اينست که در هر کشوري هم که وارد شده متناسب با نقش اوليه خودش در آفريقا بتدريج تثبيت، بومي و اجتماعي شده است. در کشور هند و کشورهاي عربي در مراسمات شادي و شور و نشاط و در جنوب ايران متناسب با مذهب شيعيان بخشي از مراسمات مذهبي و سوگواري ايام محرم و صفر و در مناطق سني نشين در مراسمات زار(جن زدايي از بدن بيماران) و همچنين جشنها و اعياد استفاده مي شود.
به مناسبت روز سوم خرداد و آزادسازي خرمشهر جناب مجيد انتظامي اثري زيبا خلق کرده و در آن مي بينيم يکي از اعضاي ارکستر بصورت تک نوازي دقايقي چه زيبا دمام مي نوازد. حدس مي‌زنم شايد جناب انتظامي در جريان نباشد که در دهه شصت در شهر بوشهر دمام زني قبل از شروع مراسم عزاداري در ايام محرم و صفر ممنوع بود.
در سال‌هاي اخير مراسم دمام زني در بندر بوشهر به عنوان يک جاذبه گردشگري و توريستي درآمده است و براي همين چند دقيقه مراسم دمام زني، بوشهري هاي زيادي از داخل و حتي خارج از کشور به بوشهر سفر مي کنند و شايد براي گردشگران باورپذير نباشد که اين مراسم در سالهايي از دهه شصت ممنوع بوده است.
چندصد سال قبل، کنش اجتماعي سياهپوستان آفريقايي بصورت يک "حافظه قومي" با کشتي ها به استان بوشهر سفر کرده و با پذيرش تدريجي آن توسط بوشهريها(جامعه پذيري) به صورت "حافظه جمعي بوشهري ها" درآمده است. براي ما کارکردي مذهبي پيدا کرده و بخشي از "هويت اجتماعي" بوشهري ها شده است ولي براي سياهپوستان بوشهري موضوع خيلي متفاوت است:
سياهپوستان حتي با وجود تمام شعارهاي ضدنژادي نمايشي امروزي، متاسفانه هميشه در معرض تعرض و تهاجم بوده اند و در طول تاريخ با دمام مي‌خواسته‌اند که هويت اجتماعي‌شان از طرف جوامع بومي مورد توجه و قبول قرار بگيرد و با هر دمام زدني تمام خاطرات و حافظه هاي تلخ تاريخي شان را فرياد مي زنند.وقتي يک سياهپوست دمام مي زند حالش دگرگون مي شود و دنيا جلوي چشمانش مثل پوستش، سياه مي‌شود.
(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1046)
آخرین اخبار
- بايد براي تراژدي ورزش بوشهر، سالها گريست
- چرا نفت و گاز، از فعاليتهاي ورزشي استان بوشهر حمايت نميکنند؟
- چهار نکته براي رابطه پايدار والدين با فرزندان نوجوان
- نگاهي به تبعيضهاي درماني در کشور / به بهانه کلنگ زني بيمارستان نفت در شيراز
- استقبال از عيد نوروز باستاني در بوشهر
- دنياي معترضان
- چاپ شعري از استاد باباچاهي در امريکا
- آقاي استاندار در مقابل لغو مجوز فستيوال کوچه بوشهر، پاسخگو باشيد
- گردشگران دره ساساني «تنگ جيز» دشت خشت کازرون
- خاطرات خدمت سربازي در سپاه دانش
- مرثيه اي براي موسيقي
- فستيوال کوچه بوشهر در مسير رونمايي از گنج موسيقي نواحي است
- «کوچه بوشهر» مدل جديدي براي آغاز کوچههاي ديگر ايران
- در فستيوال کوچه بوشهر چه گذشت؟
- «کوچه» فستيوالي که واقعا فستيوال است!
پربیننده ترین
- نيهمبون؛ سازي که هيچوقت در هيچ جنگي نواخته نشد
- برگزاری پانزدهمين سالانه بهار تنگستان با عنوان “مجلس ايرانشهر”
- افراد منفي چه كمكي به ما ميكنند؟
- بوشهر؛ پايتخت موسيقي فاخر ايران / دکتر عباس حاتمي
- بايد براي تراژدي ورزش بوشهر، سالها گريست
- تصاویری دیده نشده از بوشهر قدیم
- گزارش تصویری افتتاح دانشکده هنر و معماری بوشهر با حضور وزیر راه و شهرسازی
- بازيکني که سوت پايان بازي را دوست نداشت
- عکس های منتشر نشده از پشت صحنه دلیران تنگستان
- ربع قرن انتشار نسیم جنوب؛ عليرغم کارشکني ها و سنگ اندازي ها
- بازار ماهي فروشان قديم در بندر بوشهر
- ماشین و ماشین سواری در بوشهر قدیم
- روشنایی فانوس دریایی بوشهر، در یک عکس تاریخی
- مژده مواجي، بوشهري مقيم آلمان در مصاحبه با نسيم جنوب:
- بوشهر؛ از شهر ِ موسيقي ايران تا چشم انداز ِ جهان ِ موسيقي