بازآزمايي‌ تجربه‌‌هاي شکست خورده در دانشگاه‌ها

دکتر سعيد معدني

در خبرها آمده بود در آستانه قرن پانزدهم شمسي و در قرن 21 ميلادي که يک مادر آمريکايي ايراني تبار موفق به رفتن به کره ماه شده، قرار است در دانشگاه مشهد دختران و پسران در کلاس درس جدا از هم بنشينند. باز هم جاي شکرش باقي‌ست که کلاس‌ها را تفکيک نکرده‌اند. احتمالا در آينده با اين روند دولت فعلي اين اتفاقات هم بيفتد. خواندن اين‌ خبر نسل ما را به سال‌هاي دهه‌ي 60 و 70 مي‌برد. آن سال‌هايي که دانشجويان‌اش از اين تجربيات بسيار ديده‌اند و شنيده‌اند که همگي به شکست انجاميد.

سال 1372 است. سه دوست که دانشجوي کارشناسي ارشد بوديم، تصميم گرفتيم به عنوان تجربه و تمرين به اصفهان برويم و در کنکور دکترا شرکت کنيم. آن سال‌ها هر دانشگاه آزمون دکتراي جداگانه مي‌گرفت. بسيار شنيده بوديم دانشگاه اصفهان از آن دانشگاه‌هاي بسيار سخت‌گير نسبت به پوشش و ظاهر است. از در که وارد مي‌شويم متوجه مي‌شويم با دانشگاه شيراز بسيار متفاوت است. رئيس‌اش يک چشم پزشک موفق اما جناح راستي است. آن‌قدر تعصب جناح راست آن سال‌ها را داشت که در جريان تبليغات انتخابات سال 1376 خاتمي را به دانشگاه اصفهان راه نداده بود! همان دانشگاهي که خاتمي خود از آن فارغ‌التحصيل شده بود.

بر در و ديوار ورودي دانشگاه اصفهان نوشته بودند شلوار لي، پيراهن آستين‌کوتاه و چند مورد ديگر و از جمله کشيدن سيگار ممنوع است. يکي از ‌ما شلوار لي پوشيده، يکي هم پيراهن آستين کوتاه، دو نفرمان هم سيگار دست‌مان بود. آزمون در روزهاي آخر هفته برگزار مي‌شد.‌ يک شب در اصفهان مانديم. نگهبان‌ها گير نمي‌دادند اما تعجب مي‌کردند که چقدر راحت هستيم. ما در دانشگاه شيراز از اين محدوديتها کمتر داشتيم. اگر چه قوانين را بر ديوار چسبانده بودند اما نسبت به اصفهان آزادتر بوديم. تعريف مي‌کنند دکتر رزمجو که سال‌هاي 64 تا 76 رياست دانشگاه را به عهده داشت گاهي خود بر کار حراست  ورودي‌ دانشگاه نظارت مستقيم مي‌کرد تا همه‌ قوانين محدود کننده‌ي پوشش و ظاهر مراعات شود. (‌البته خاطرم نيست که آيا آن سال‌ها هم به نگهباني دم در حراست مي‌گفتند يا نه؟)

داستاني را  تعريف مي‌کنند که آن سال‌ها نقل جمع هاي دانشجويي بود. نمي دانم شوخي است يا جدي! مي‌گفتند يکي از دانشجويان دختر دانشگاه اصفهان چشمان زيبايي داشت طوري که همه پسرها ناخودآگاه نگاه‌اش مي‌کردند. حراست دستور داد که عينک بزند تا پسران به گناه نيفتند! دختر صاحب چشمان زيباي خدادادي بي انصافي مي‌کند و از فرداي هشدار، يک عينک بسيار زيبا و جذاب‌ به چشم مي‌زند. باز دانشگاه را به هم مي‌ريزد و حراست معترض مي‌شود. آخر قبول مي کنند بدون عينک به دانشگاه بيايد. از اين سخت‌گيري‌هاي سطحي، قشري و ظاهري در دانشگاه‌هاي آن سال‌ها زياد بود.  مثلا در همان تجربه دو روز حضور در دانشگاه اصفهان ديديم که در آمفي تئاتر دانشگاه يک پرده ضخيم بين قسمت دختران و پسران آويزان کرده بودند. اين پرده آن‌قدر با نوک مداد و خودکار سوراخ شده بود که جاي سالم نداشت!

همانطور که گفتم در آن سال‌ها (اوايل دهه 70)  در درس مي‌خوانديم دانشجويان راحت‌تر و آزادتر از مثلا دانشگاه اصفهان بودند و اصفهان به همان سخت‌گيري دهه‌ي 60 ادامه مي‌داد. شنيده بوديم گزارش‌هاي پرونده‌هاي تخلفات دانشجويان اصفهان بسيار بيشتر از دانشگاه شيراز بود. طبيعي است، هم طبق سخن معروف «هر چيزي را منع کنيد انسان حريص‌تر مي‌شوند» و هم طفلک دانشجويان دانشگاه اصفهان با آن نظارت سخت هر حرکت‌شان تخلف محسوب مي‌شد.

اکنون خبر مي‌رسد در دولت ابراهيم رئيسي دوباره مي‌خواهند به آن سالها برگردند، در کنار تصفيه و برکناري استادان منتقد و ناموافق،  دانشجويان را هم چک کنند و محدوديت‌هاي دهه‌هاي نخست انقلاب را دوباره احيا کنند. اميدواريم چنين نشود. نوجوان و جوان که بوديم روحانيون بر روي منبر و معلمان درس ديني دائما به‌ ما مي‌گفتند: «المؤمن کَيّس» و يا «انسان عاقل از يک سوراخ دوباره گزيده نمي شود» و بسيار روايت و احاديث از اين دست. نمي دانم چرا مي‌خواهند تجربه شکست خورده دهه ‌60 - 70 را دوباره تکرار کنند. تازه در چنين روزگاري که به مدد وجود شبکه‌هاي اجتماعي ارتباطي چت و ارتباطات بين دانشجويان، راحت‌تر و بيشتر انجام مي شود. اگر سياست هاي محدود کننده دهه 60 دوباره تکرار شود يک فاجعه شکست‌خورده است که هزينه آن از اعتبار مذهب پرداخت خواهد شد.

به‌ هرحال خود دانيد. قدرت در  دست شماست. ريش و قيچي دست خودتان است. هر چه مي‌خواهيد انجام دهيد. اما يادتان باشد بر 85 ميليون مردم با طيف‌هاي فکري گسترده حکومت مي‌کنيد.

(نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1054)