مسئوليت پذيري

حسين زيرراهي- مدرس مهارت‌هاي توسعه فردي

مسئوليت‌پذيري در مفهوم رايج در روانشناسي با آن‌چه در زبان روزمره استفاده مي‌کنيم کمي تفاوت دارد. ما در فرهنگ عمومي مسئوليت‌پذير بيشتر به کسي مي‌گوييم که در قبال وظايف خود متعهد است. مثلا فرزند مسئوليت‌پذير يا کارمند مسئوليت‌پذير. البته اين موارد تعهد به خود هم حساب مي‌شود، ولي مسئوليت‌پذيري در ادبيات روانشناسي که مراد ما است مسئوليت فرد صرفا در قبال خود است. به اين صورت که ما در قبال زندگي خود مسئوليت صددرصد داريم. يعني من مسئول کامل زندگي، خوشبختي، موفقيت، تصميمات، انتخابها و بصورت کلي سرنوشت خودم هستم. در نتيجه اگر در هر کدام از اين جنبه‌ها به مانعي برخورد کردم يا نتوانستم به آنچه مي‌خواهم برسم قرار نيست ديگران را سرزنش کنم. ديگران مي‌تواند والدين، معلمان، جامعه و کلا دنياي بيرون باشد.

چرا به مسئوليت‌پذيري صددرصد نياز داريم؟ چون وقتي ما حتي به اندازه يک درصد مسئوليت جنبه‌اي از زندگي‌مان را از خود سلب مي‌کنيم بهانه‌اي مي‌شود براي تعطيل کردن تلاش در آن زمينه. برعکس وقتي مسئوليت صددرصد را متوجه خود مي‌دانيم ديگر منتظر هيچ امداد غيبي نمانده و تلاش مي‌کنيم هر طور شده راه حلي براي آن مساله پيدا کنيم. مثلا شما اگر بخواهيد براي عدم موفقيت خود در زندگي، دنياي بيرون را مقصر بدانيد دلايل بسيار زيادي مي‌توانيد بياوريد. مانند اين‌که من در خانواده‌اي بزرگ شدم که فقط سرکوفت خوردم؛ در مدرسه آموزش نديدم و کسي به من نگفت؛ در شرايط اقتصادي بدي بزرگ شدم؛ کار نيست و هزاران دليل ديگر. اين دلايل در جاي خود همه درست است ولي مساله اين است که اين طرز فکر هيچ کمکي به ما نمي‌کند. صرفا با پيدا کردن مقصر بصورت موقت احساس راحتي مي‌کنيم ولي چيزي بدست نمي‌آوريم.

ديگر اين‌که ما تنها جايي که کنترل داريم بر خودمان است. ولي کنترلي بر دنياي خارج نداريم. مي‌توانيم تصميم بگيريم، انتخاب کنيم، تلاش کنيم، خودمان را تغيير دهيم. مثلا در ازدواج همواره پنجاه درصد همه چيز به شريک زندگي شما بر مي‌گردد. يعني اگر در هر زمينه‌اي ايشان نخواهد با شما همکاري کند تقريبا کاري از دست شما ساخته نيست. ولي در همين موضوع هم شما مسئوليت صددرصد داريد. چرا؟ چون مي‌توانيد تصميم بگيريد در آن رابطه نمانيد. يا اگر مشکل آنقدر حاد نباشد مي‌توانيد با تلاش بيشتر، يا ايجاد تغيير در خود بر شريک‌تان تاثير بگذاريد تا او هم نقش و مسئوليت خود را بپذيريد. البته صرفا مي‌توانيد تاثير بگذاريد ولي نمي‌توانيد او را کنترل کنيد يا تغيير دهيد.

مسئوليت‌پذيري به غير از تاثير در موفقيت و سرنوشت، بر سلامت رواني ما نيز تاثير مستقيم دارد. مثلا يکي از دلايل افسردگي، توقع و انتظارات فرد از ديگران است. فرد افسرده از خانواده و نزديکان خود انتظار دارد خواسته هايش را برآورده کند و ابزار متقاعد ساختن آن‌ها اين است که خود را به افسردگي بزند. البته ريشه اين انتظارات مي تواند در باورهاي اشتباه او باشد. ولي نتيجه سو آن به خود او برمي‌گردد چون علاوه بر اين‌که سکان زندگي خود را از دست مي‌دهد سلامت رواني‌اش را هم به خطر مي‌اندازد.