به مناسبت برگزاري نمايشگاه نقاشي ناخدا رسول غريبي در تهران:

نقاشي‌هاي هزار و يک شب از بوشهر و خليج فارس

ناخدا عبدالرسول غريبي (م. 1334، بوشهر) در خانواده‌اي ماهيگير چشم به جهان گشود و تمام عمرش را در کنار ساحل بندر جفره گذرانده است. او پس از دوران بازنشستگي در سال 1397 به‌شکل اتفاقي و غريزي شروع به نقاشي کشيدن کرد و آثارش در چندين نمايشگاه در بوشهر و تهران به نمايش گذاشته شده است. ‌‌ناخدا در بوشهر زندگي و کار مي‌کند. (آثار اين هنرمند در تقسيم‌بندي آوت‌سايدر آرت، در شاخه‌ي نائيو آرت قرار مي‌گيرد.)

بعد از هماهنگي که با گالري داشتم، تصميم گرفتم بروم گالري اوت‌سايدراين و کارهاي ناخدا را ببينم. آن‌جا رفتم و کارها را ديدم. ناخدا موضوعات تقريبا يک‌ساني يا لااقل مربوط به همين را براي خلق هنري انتخاب کرده، اگر بخواهيم براي فهم بهتر، يک دسته بندي ارائه کنيم، تصاوير او را مي‌توان زير تعبيرِ اتنوگرافي يا قوم‌نگاري دسته‌بندي کرد. اما اين قوم‌نگاري شامل تنوع جالب توجهي است. اگرچه اغلب تصاوير شامل بخشِ دريانورديِ زندگي او مي‌شود اما، هم تعداد تصاوير مربوط به موضوعات ديگري مثل عزاداري‌هاي مذهبي، حيوانات، قهوه‌خانه و بوشهر و غيره کم نيست و هم تنوع برخوردِ ناخدا به موضوعِ دريانوردي گستره‌ي وسيعي را دربر مي‌گيرد.

تصاوير را از نزديک مي‌ديدم، بازي‌هاي متنوع ناخدا با محل قرارگيري خط افق در بردار تصويري، گوناگونيِ روايت‌هاي صامت و نقاشانه، واقع‌گرايي و هم‌زمان پرداختن به موضوعات و داستان‌هاي غيرواقعي مثل افسانه‌ي بوسلامه، کاربست رنگ در نسبتي خوشايند با معماري و حال و هواي بوشهر، آزاديِ نائيو و هم‌زمان شکلي از وفاداريِ به نحوه‌ي انگاردنِ موضوعات تصوير و زاويه ديدها و لنزهاي متنوع به روشني مشهود بود. در واقع من شيفته‌ي تمام اين تنوع‌هايي شدم که در کارهاي يک هنرمند نزديک به هفتاد ساله مي‌شد ديد. از لحاظ ويژگي‌هاي شخصيتي، آثار ناخدا به مراتب پيش‌روتر، مدرن‌تر و شبيه‌تر به زندگي در قياس با خيلي از هنرمندان هم سن و سالش است.

آن‌چه درباره‌ي هنرِ ناخدا من را به خود جذب مي‌کند، اين است که هنرِ او حسي شبيه به حسِ کتاب هزار و يک شب را مي‌دهد بدون اين‌که از روايتِ رقيقي که از نقاشي انتظار داريم دور شده باشد و بين تمام هزار و يک‌شب‌ها يادآور هزار و يک شبي است که صنيع الملک در ساختن آن نقش داشت. کارهاي ناخدا در خدمتِ يکي از ويژگي‌هاي تاريخيِ هنر يعني به تصوير کشيدنِ فرهنگ، پوشش و معماري محل زندگي هنرمند هستند. از سويي تداعي‌گر کتاب‌سازيِ صنيع‌الملک براي کتاب هزار و يک شب است. برخي تمهيدات ناخدا که صحنه‌هاي جنگ را به تصوير کشيده برايم يادآور صحنه‌هايي از فيلم آخرين سامورايي است، خصوصا آن لحظات پاياني نبرد که کاراکتر کاتسوموتو در کنار تام کروز بالاي تپه‌ها مشغول به گفتگو هستند. شايد کمي هم يادآور تصويري که به عنوان قديمي‌ترين نقاشيِ واقعه‌ي کربلا مشهور است.

رابطه‌ي قصد و موضوعِ هنر ناخدا - و شايد خيلي ديگر از هنرمندان دنيا - را به جز آن‌چه قوم‌گرايي ناميدم، مي‌توان بدون عنوان گذاشتن نقاشي‌هايش جستجو کرد. کسي که نامي براي نقاشي‌هايش انتخاب مي‌کند، مي‌خواهد چيزي را به مخاطب «شيرفهم» کند. ناخدا بي‌قيدتر از اين حرف‌ها است. اين از ويژگي‌هاي برخي هنرمندان نائيو است طبعا که نسب به آن‌چه در صحنه‌ي هنر، ميان ديگر هنرمندان، در جريان است چندان آگاه نيستند و همين ناآگاهي آن‌ها را به مراتب بي‌قيدتر از هنرمنداني کرده که رفته‌اند و درس هنر خوانده‌اند.

آدم‌هايي مثل ناخدا نگرانِ اين‌که تصويرشان چطور قرار است ديده شود نيستند و همين عدم نگراني، جزو ويژگي‌هاي شخصيتيِ آدم‌هاي جالب در قرن حاضر است، به آدم‌هايي از اين دست باحال، کول، خوش‌‌سفر و خوش‌مشرب مي‌گوييم. اگرچه با هنرمند گفتگويي نداشتم اما لااقل نقاشي‌هاي ناخدا من را ياد خاطره‌ام از ساحل بوشهر، رستوران‌ها و معماري حيرت‌انگيز اين شهر مي‌انداخت، منظورم اين است که نقاشي‌ها حامل داده‌هاي زيادي از آدمي که آن‌ها را خلق کرده هستند.

https://hadipsad.wordpress.com/2023/09/03/the-last-sailor/

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم- شماره 1056)