چند نکته در مراقبت کبد

نسیم جنوب، دکتر سيروس عباسي

- فلوشيپ فوق تخصصي جراحي کبد، پانکراس و صفراوي دانشگاه کره - سئول - جمهوري کره جنوبي؛ فلوي جراحي پيوند کبد دانشگاه باغچه شهير ترکيه

در قاره امريکا و بسياري کشورهاي دنيا «ماه اکتبر»«ماه کبد» است. «افزايش آگاهي‌سازي و کار رسانه اي» براي «شناخت عمومي کبد و ارتقا خودمراقبتي و مراقبت از «کبد» هدف نامگذاري  ماه اکتبر به عنوان ماه کبد در عرصه بهداشت عمومي است. 

کبد دومين اندام بزرگ بدن ماست. بزرگ‌ترين ارگان درون‌شکمي است. کبد نقش مهمي در سيستم گوارش دارد. کبد يا همان جگر، پرکارترين ارگان بدن است و حتي در هنگام خواب کامل هم از پيچيدگي و تراکم کارهايش کم نمي‌شود. تا همين امروز بيش از سيصد عملکرد پيچيده در گوارش، خون، سم شناسي، ايمني بدن، ترميمي، نورون شناسي، تعادل و تمرکز و خواب و بيداري و … مربوط به کبد شناسايي شده اند. 

پردازش هر چيزي که مي خوريم و مي نوشيم، از جمله داروهاي‌مان و همچنين مديريت قند خون، حذف ترکيبات سمي و خطرناک از بدن، کنترل سطح کلسترول، مديريت پسماندهاي سلولزهاي خوني؛کمک به لخته شدن خون و مبارزه با عفونت ها بر عهده کبد است. به نوعي خوراک سلولي سرتاسر بدن با مديريت کبد تامين مي‌شود. هر ماده غذايي که مي‌خوريم و جذب خون مي‌شود ابتدا از طريق سيستم خونرساني پورتال وارد کبد مي‌شود. يا ذخيره و ‌يا در بدن پخش مي‌شوند يا دفع مي‌شوند.کبد سنسور بدن است در حوزه خوراکي ها. اين‌ها و ده‌ها عملکرد حياتي ديگر؛ کبد را به  ارگان حياتي بدن تبديل مي‌کند. البته به همان دلايل، بيماري هاي کبد هم بسيار متنوع و گسترده هستند. 

بيماري‌هاي کبدي دو نوع عمده دارند: حاد و مزمن.

هپاتيت حاد ويروسي، دارويي، هپاتيت ناشي کبدچرب و هپاتيت الکلي؛ مسموميت کبد، ... نارسايي حاد کبد؛ تروما و پارگي هاي کيست، عفونتهاي انگلي و ميکروبي، سرطان کبد …

هپاتيت‌هاي ويروسي و بيماري‌هاي پيشرفته صفراوي دو نوع مهم حاد هستند. هپاتيت مي‌تواند مزمن شود.  هپاتيت مزمن با يک پاسخ التهابي خفيف مشخص مي شود که بيش از شش ماه طول مي کشد. سيروز همان نارسايي مزمن کبد است. سرطان کبد زماني مي‌تواند رشد کند که بدن قادر به ترميم سلول هاي کبدي (سلول هاي کبد) که در اثر التهاب از بين رفته اند، نباشد.  شايع‌ترين عوامل خطر براي سرطان کبد عفونت مزمن (طولاني مدت) با ويروس هپاتيت (B (HBV  يا ويروس هپاتيت (C (HCV، ديابت، برخي بيماري هاي ارثي کبد، ديابت، بيماري کبد چرب غيرالکلي، قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسين،  و مصرف بيش از حد الکل.  اين‌ها منجر به سيروز کبدي مي‌شود.

-يک عامل مهم سرطان اوليه در کبد قارچ و سم افلاتوکسين است. در مورد اين قارچ و سم سرطانزا و بيماري‌زاي آن بيشتر مطالعه کنيد. عمده منبع اين قارچ غلات و خشکبار انبارشده در محيط نامناسب است.

تعدادي از علائم و نشانه‌هاي رايج سرطان کبد عبارتند از کاهش وزن، کاهش اشتها، درد و تورم بالاي شکم، تهوع/استفراغ، تغيير رنگ پوست و سفيدي چشم به زردي. ‌‌تغيير رنگ مدفوع به سفيدي در موارد بيماري‌هاي انسدادي صفراوي

-حفظ وزن بدن - چاقي، به ويژه چاقي شکمي يا مرکزي، يکي از علل اصلي بيماري کبد چرب است.  وزن سالم را مي توان با يک رژيم غذايي متعادل و ورزش مکرر به دست آورد و حفظ کرد. در صورت پيشرفت کبد چرب مي‌تواند موجب بيماري و نارسايي کبد شود .

- سبزيجات سبز بيشتري بخوريد - هميشه براي کبد شما خوب است که سبزيجات سبزتر را در بشقاب شما مصرف کند.  مواد شيميايي پاک‌کننده موجود در اين سبزيجات به پاکسازي طبيعي کبد شما کمک مي کند.  کلم بروکلي و کلم بروکسل سرشار از سبزيجات چليپايي هستند که به تقويت آنزيم‌هاي سم‌زدايي طبيعي کبد، محافظت از آن در برابر آسيب و بهبود سطح آنزيم‌هاي کبدي در خون کمک مي‌کنند.

البته شستن و ضدعفوني کامل سبزيجات يک ضرورت است براي پيشگيري از انواع بيماري‌هاي انگلي و عفوني بدن و کبد. انگل کيست هيداتيک کبد که در ايران هم شايع است از طريق سبزيجات آلوده به تخم انگل وارد بدن و سپس کبد و ساير اعضا مي‌شود.

-از رژيم غذايي غني از ويتامين C استفاده کنيد - مرکبات، از جمله ليمو و پرتقال، سرشار از ويتامين C هستند که به ايجاد مواد سمي و بهبود کبد چرب کمک مي کند.  اين مواد مغذي به توليد انرژي، سم زدايي کبد و کاهش التهاب کمک مي‌کنند.  گريپ فروت سرشار از ويتامين C، اسيد فوليک، اسيد فنوليک، پتاسيم، کلسيم، آهن و آنتي‌اکسيدان است.

- مصرف گوشت قرمز کمتر و جايگزيني با گوشت سفيد و پروتئين هاي گياهي مانند قارچ، کينوا، جلبک خوراکي.

- در دنيا از مهمترين علل بيماري و سرطان و نارسايي کبد مصرف الکل و نوشيدني هاي الکلي به صورت مستمر است. بسيار محتاط باشيد و از مصرف نوشيدني‌هاي الکلي بپرهيزيد.

-دود تنباکو، توتون و سيگار به طور غيرمستقيم با ايجاد تغييرات التهابي مي‌توانند کبد را مستعد بروز سرطان و نارسايي کنند. در مصرف هر نوع دخانيات پرهيز کنيد.

خود را در برابر هپاتيت B واکسينه کنيد - با تزريق واکسن هپاتيت B، مي توانيد خطر ابتلا به اين بيماري را کاهش دهيد.  اين واکسن تقريباً براي همه از جمله نوزادان، افراد مسن و افرادي که سيستم ايمني ضعيفي دارند بي خطر است.

چند ماده غذايي براي حفظ سلامت اندام در اين جا ذکر مي‌شود:

*آب بنوشيد. آب اين مايه و مايع حيات بخش ماده سلامتي بخش و بسيار ارزشمند است. کبد نيز مانند تمام اعضا بدن براي سالم بودن و عملکرد خود به آب نياز دارد.

افراد سالم بايستي در شبانه روز حداقل 8 تا 10 ليوان آب آشاميدني  بنوشند.

*قهوه

قهوه براي تقويت سلامت کبد مفيد است.  مطالعات نشان داده اند که نوشيدن قهوه خطر ابتلا به بيماري هاي کبدي مانند سيروز يا آسيب دائمي کبد را کاهش مي دهد.  به نظر مي رسد اين فوايد از توانايي آن در جلوگيري از تجمع چربي و کلاژن، دو مورد از نشانگرهاي اصلي بيماري کبد، ناشي مي شود. قهوه همچنين التهاب را کاهش مي‌دهد و سطح آنتي اکسيدان گلوتاتيون را افزايش مي دهد.  آنتي اکسيدان ها راديکال هاي آزاد مضر را که به طور طبيعي در بدن توليد مي شوند و مي توانند به سلول ها آسيب برسانند، خنثي مي کنند.

 *چاي سبز

نوشيدن چاي سبز، که سرشار از آنتي اکسيدان است، سطح آنزيم کبدي را بهبود مي بخشد و همچنين ممکن است به کاهش استرس اکسيداتيو و رسوب چربي در کبد کمک کند.  يک مطالعه بر روي موش ها نشان داد که عصاره چاي سياه بسياري از اثرات منفي رژيم غذايي پرچرب را بر روي کبد معکوس مي کند و همچنين نشانگرهاي خوني سلامت کبد را بهبود مي بخشد.

خوراکي‌هاي  مفيدي مانند دارچين، بابونه، زردچوبه، ... براي کبد سودمتدند.

*انگور

انگور، به ويژه انگور قرمز و بنفش، حاوي انواع ترکيبات گياهي مفيد است.  معروف‌ترين آن‌ها رزوراترول است که داراي تعدادي فوايد سلامتي است.  بسياري از مطالعات حيواني نشان داده اند که انگور و آب انگور مي توانند براي کبد مفيد باشند. مطالعات نشان داده‌اند که آن‌ها مي‌توانند فوايد مختلفي از جمله کاهش التهاب، جلوگيري از آسيب و افزايش سطح آنتي اکسيدان داشته باشند. همچنين روغن هسته انگور يک روغن مفيد براي مصرف است که فوايد بسياري براي کبد و عروق دارد.

*چغندر يا لبو

آب چغندر منبع نيترات و آنتي اکسيدان هايي به نام بتالين است که ممکن است براي سلامت قلب و ‌‌کبد مفيد باشد و آسيب اکسيداتيو و التهاب را کاهش دهد.

*آجيل ها

آجيل سرشار از چربي، مواد مغذي مانند آنتي اکسيدان ويتامين E و ترکيبات گياهي مفيد است.  اين ترکيب مسئول چندين فوايد سلامتي، به ويژه براي سلامت قلب، و همچنين به طور بالقوه براي کبد است. البته براي تهيه آجيل و خشکبار و نگهداري آن بسيار دقت کنيد .

آجيل ها و پسته اگر در اثر كپک يا قارچ افلاتوکسين آلوده باشد مي‌تواند منشا بيماري کبد باشد. افلاتوکسين ماده آلاينده بدن  که مي‌تواند براي کبد خطرناک باشد. مواد غذايي دام‌ها هم ممکن است آلوده به افلاتوکسين شوند. بدين جهت تغذيه دام‌هايي که شير آن‌ها براي انسان مصرف مي‌شود بسيار مهم هست. ضمنا در فرايند توليد و فرآوري لبنيات هم بايد به موضوع افلاتوکسين توجه شود.

*روغن زيتون

روغن زيتون به دليل فوايد بسياري که براي سلامتي دارد، از جمله اثرات مثبت بر سلامت قلب و متابوليک، به عنوان يک چربي سالم در نظر گرفته مي شود.  با اين حال، اثرات مثبتي بر کبد نيز دارد زيرا افزودن آن به رژيم غذايي به تجمع چربي کمتر و جريان خون بهتر در کبد کمک مي کند.

*زرشک و آب زرشک : ماده غذايي مفيد براي کبد و لوزالمعده و عروق هستند.

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و ششم، شماره 1065)