معماري  باستان در کتاب «کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان»

کتاب"کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان دشت خشت کازرون"  نوشته ي دکتر محمود دهقاني در گستره‌ي تاريخ معماري  و آثار باستاني به چاپ رسيد. در اين کتاب پيوند روزگار باستان تا زند و قاجار بررسي شده است. از ساختمان هاي آب انبار و کاروانسراهاي کُنارتخته و کمارج دوره صفوي و برجا مانده هاي دوره ساسانيان پرده بر مي دارد. نويسنده با قلمي شيوا و روان درباره استان فارس، شهر بيشاپور با طرح رومي- ايراني ساسانيان، جويبار و پله هاي سنگي تنگ جيز بُورِکي، تنگ چوگان کازرون، مدرسه خان، آرامگاه بانو آبش خاتون و کليساي مريم شيراز، همراه با عکس ها و نقشه ها اطلاعات ارزشمندي به خواننده مي دهد.

محمود دهقاني نخستين پژوهشگري  است که از جويبار سنگي "تنگ جيز بُورِکي"، پله هاي سنگي، چاه مسلم و آثار باستاني اين دره  که در دشتِ خشتِ کازرون قرار دارد مي نويسد. دهقاني که نزديک به دوازده سال پيش از انقلاب بهمن دبستان را در ايران به پايان رسانده و از آن پس در  خارج کشور زندگي را سپري مي‌کند، دانش آموخته هنر و معماري از دانشگاه هاي مادريد اسپانيا و سيدني استراليا بوده و کتاب‌هايي به فارسي و انگليسي به چاپ رسانده است.

اين نويسنده هميشه به ايران سفر کرده و مقالات بسياري در باره خانه ها، کاخ‌ها و کاروانسراهاي دوره صفوي و برجا مانده‌هاي باستان نوشته و براي پيشرفت صنعت گردشگري در رسانه‌هاي درون و برون مرز تلاش مي‌کند.  محمود دهقاني چند کتاب داستان، رمان و نمايشنامه نيز در کارنامه خود داشته و چند کتاب برگردان شعر و داستان نويسندگان و شاعران اسپانيولي زبان را نيز در دست تهيه چاپ دارد. اين پژوهشگر براي آگاهي، از بر جا مانده هاي تاريخي کشورهاي ديگر و مقايسه با برجا مانده هاي باستاني کشور خود و نگهداري از آن ها با قلمي تيزبين بدون جانبداري از اين و آن بر ضعف هاي دروني مسئولان انگشت مي گذارد. وي بر اين باور است حال که چاه‌هاي نفت رو به خشکيدن است و در يک سده دردي را دوا نکرد مي‌بايست صنعت گردشگري را همچون همه ملت هاي جهان در نظر داشت و براي آباداني و بهبود زندگي شهروندان تلاش کرد.

در فصل نخستِ کتابِ "کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان" نويسنده به معرفي شهر هاي خشت و کنارتخته مي پردازد. پيوند دشت خشت کازرون را نه تنها با بخش‌هاي پيرامون بلکه با شيراز و پوشهر نيز بررسي مي کند. در فصل دوم کتاب نويسنده تاريخچه‌ي ساختن بقعه ي سيد علاالدين شيراز روزگار شاه اسماعيل يکم را بررسي مي‌کند. گسترش آباداني استان فارس در روزگار شاه عباس يکم را مديون انديشه‌ي سازنده‌ي الله‌وردي خان و فرزند دلاور او سرلشکر امام قلي خان فرمانده سپاه صفوي بيرون‌کننده پرتغالي ها از خليج فارس مي‌داند. از  ساختن مدرسه خان شيراز و ارج و ارزش آن با دانشمندان بزرگي چون ملا‌صدرا نيزگفتگو به ميان آورده است.

فصل سومِ کتاب گذر کاروان‌هاي شيراز به بوشهر، توقف جهانگردان اروپايي و ايراني در کاروانسراي کُنارتخته و پيشينه ي گردشگاه منحصر بفرد و بي‌همتاي شاهزادگان ساساني در "باران زنيِ شاه‌نشين" دره ي تنگ جيز بُورِکي را واکاوي مي‌کند. محمود دهقاني به دشت خشت و کمارج سده ي ششم تا روزگار زند نيز پرداخته و آوازه دشت خشت و زال خان فرمانده ي لايق سپاه دودمان زند را بازگويي مي‌کند.

پس از يورش ايل قاجار به کاخ زند شيراز، لطفعلي شاه زند به دشت خشت کازرون آمده تا  براي آرايش و ساز و برگ نظامي از جنگجويان دشت خشت به فرماندهي زال خان کمک بگيرد و به جنگ با يورشگران قاجار بپردازد. شاه جوان زند در دشت خشت با "هارفورد جونز بريجز" سياستمدار و بازرگان انگليسي که کاروان او رو به بوشهر در حرکت بوده ديدار داشته است.  نويسنده "کنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان" وضعيت  جاده‌هاي آن دوره را زير پوشش قلم خود گرفته و در لاي گزارش سياستمدار و بازرگان انگليسي به نقل از او به زمين لرزه در خشت اشاره مي کند.

 در فصل‌هاي چهارم و پنجم اين کتاب خواندني و آموزنده، محمود دهقاني به طرح و مصالح ساختماني برج‌ها، آب انبار و کاروانسراهاي کمارج مي پردازد. در بخش ششم به زنجيره ساختمان‌هاي زيبا و بزرگ کاروانسراي صفوي کُنارتخته، آب انبار سرِ کُتل "ملو" و کاروانسراي دالکي پرداخته مي‌شود. در بخش پايان کتاب‌خانه‌هاي گِلي دشت و تلاش ميراث فرهنگي و گردشگري براي نگهداري و بازسازي کاروانسراي کُنارتخته بررسي مي شود.

کتاب"کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان در دشت خشت کازرون" نوشته دکتر محمود دهقاني در350 صفحه به قطع وزيري را انتشارات "کتاب هرمز"، دفتر اهواز به چاپ رسانده است.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1070)